Dönüşümlü ekim deyince belirtmek istediğimiz, her sene aynı bölgeye aynı bitkileri ekerek toprağı yormamaktır. Aslına bakarsanız eskiden beri bilinen bu yöntem, büyük arazilerde tek çeşit bitki eken çağımızın ekim yöntemi “monokültür” nedeniyle unutulmuş gibidir. Hiç olmazsa, kendimiz için yaptığımız ekimlerde dönüşümlü ekim yöntemlerini uygulayarak, toprağın pH’sını dengeli tutarak, toprak içindeki minerallerin ve bitkileri besleyen diğer maddelerin kaybolmasının önüne geçebiliriz. Dönüşümlü ekimi, refakatçi bitki ekimi ile karıştırmamak gerekiyor.
Hepimizin bildiği gibi, bazı bitki ailelerine has, bitki hastalıkları vardır. Lahana ailesinin, lahana kök hastalığı, soğanlı bitkilerin beyaz çürüklüğü hastalığı ya da patatesin çürüklük nematadu denilen solucan tarafından oluşturulan hastalık gibi, ürün miktarının azalmasına neden olabilecek aile hastalıkları vardır. Dönüşümlü ekerek bu hastalıkların bahçemizin belli bölgelerinde kalıcı olmalarını geciktirebilir, ya da önleyebiliriz. Dönüşümlü ekimin yararları bu kadar da değildir.
Aşağıda da göreceğimiz gibi dönüşüm gruplarını oluşturularak, toprağın yorulması önlenir; bitkilerinin gruplara göre ihtiyaçları değiştiği için, hep aynı gereksinimleri olan gruplar başka gereksinimleri olan kümelerle değiştirilerek bazı maddelerin topraktan kaybolması önlenir. Örnek olarak patatesin arkasından havuç ekilmesinin, havuçlar açısından daha sağlıklı olduğu görülmüştür. Kabak ailesinin fertlerinin geniş yaprakları sayesinde istenmeyen otların çıkmasını önlediklerini daha önceki yazılarımızda kızılderililerin 3 ya da 4 kardeş teknikleriyle göstermiştik.
Bir de, her yerde her zamanda yetişebilen bitkiler vardır. Bunlar kuşkonmaz, enginar, mısır, kıvırcık salata, kabak, salatalık, turp, balkabağı olarak sıralayabiliriz. Domatesi de bu sınıfa koyanların olduğunu aklımızın bir köşesinde bulunduralım.
Dönüşümlü ekimi bostan, bahçe ve tarhlarımızda planlayabilmemiz için, dönüşüm gruplarına göz atmamız faydalı olacaktır. Bu kümeleri belirledikten sonra kağıdı, kalemi elimize alıp aklımızdaki bitki çeşitlerinin hangilerinin hangilerini takip etmesi gerektiğini belirlememiz gerekecektir.
Sebzelerimizi kabaca 5 gruba ayırabiliriz.
| 1) Lahanagiller: Brüksel lahanası, lahana, kara lahana, karnabahar, brokoli, turp vb. 2) Kök sebzeler kümesi: Havuç, pancar, kereviz vb. 3) Baklagiller: Bezelye, bakla, fasulye, börülce vb. 4) Patates kümesi: Patates, domates, biber, patlıcan vb. 5) Soğanlı bitkiler kümesi: Soğan, pırasa, frenk soğanı, sarımsak vb. |
Pekiyi, bu kümelerin birbirlerine takiplerini nasıl kurgulayacağız? En önce şunu söyleyelim; değişim sürelerinin 3, büyükçe bahçelerde 4 senelik dilimlerde düşünebiliriz. Önce 3 yıllık süreçlerde nasıl yapabiliriz bakalım? Ekim yapacağımız alanı, 3 bölgeye ayırdıktan sonra ilk yıl patates kümesi ektiğimiz bölgeye, 2. yıl baklagiller, soğanlı bitkiler ve kök bitkileri ekilebilir; 3. yıl ise burada lahanagilleri yerleştirebiliriz.
| 1. Yıl | 2. Yıl | 3. Yıl | |
|---|---|---|---|
| 1. Bahçe Bölgesi | Patates kümesi | Baklagiller, Soğanlı bitkiler, Kök sebzeler | Lahanagiller |
| 2. Bahçe Bölgesi | Baklagiller, Soğanlı bitkiler, Kök sebzeler | Lahanagiller | Patates kümesi |
| 3. Bahçe Bölgesi | Lahanagiller | Patates kümesi | Baklagiller, Soğanlı bitkiler, Kök sebzeler |
Yukarıda değindiğimiz gibi daha büyük bahçelerde 4 yıllık devinimleri kurguluyabiliriz:
| 1. Yıl | 2. Yıl | 3. Yıl | 4. Yıl | |
|---|---|---|---|---|
| 1. Bahçe Bölgesi | Baklagiller | Lahanagiller | Patates kümesi | Soğanlı bitkiler, kök sebzeler |
| 2. Bahçe Bölgesi | Lahanagiller | Patates kümesi | Soğanlı bitkiler, kök seb. | Baklagiller |
| 3. Bahçe Bölgesi | Patates kümesi | Soğanlı bitkiler, kök seb. | Baklagiller | Lahanagiller |
| 4. Bahçe Bölgesi | Soğanlı bitkiler, kök seb. | Baklagiller | Lahanagiller | Patates kümesi |
Yukarıdaki çizelgeler çıkarılırken, dikkat edilmesi gereken başka ufak ayrıntılar da vardır: Örneğin havuç gibi derinlere kadar kılcal köklerini salabilen bir bitkiden sonra, mısır, buğday hatta pirinç ekimi kolaylaşabilir. Ayçiçeği gibi toprağı yoran bitkilerden sonra baklagillerin ekilmesi toprağın azot kayıplarının yerine konmasını sağlayabilir.
Aynı şekilde, baklagiller dışındaki kümelerdeki bitkilerin ekiminden sonra da, baklagiller ekilebilir. Olgunlaşma süresi uzun olan bitkiler ile olgunlaşma süreleri kısa olan bitkilerin ardışık şekilde ekilmesi gerekir. Çok su isteyen bitkilerden sonra, bir sonraki sene daha az su isteyen bitkileri ekmeyi düşünmek bizi kazançlı çıkarabilir.
Bu hafta çok uzun yazdık; çorbada tuzu olanlardan Fadime Can hocamız topraktan taze çıkardığı havuçları bize yollamış. Gördüğümüz gibi, hormon, yapay gübre, hibrid tohum kullanılmasa da sebzelerde arada kendiliğinden şekil bozuklukları olabiliyor. Asıl önemlisi, geçen hafta kızaran yapraklardan bahsettik bahsetmesine ama, bize alev alev yanan kırmızılara bürünmüş öyle kayısı ağaçları fotoğrafları yollamış ki şaşırdık kaldık.
Diğer yandan Madagascar fatihimiz Ayşegül İshakoğlu da bize yelpaze gibi açılmış bir “Ravenala madagascariensis” fotoğrafı yollamış. Ravenala ailesi, “Ravenala madagascariensis” gezgin palmiyesi olarak adlandırılsa da, bir ara muzlarla beraber aynı aileye dahil edildiler, şimdi ayrı bir bitki ailesi olarak kabul ediliyorlar.
Keyifli Bahçeler…
