Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan 2023 yılı Ocak-Eylül ayları bütçe rakamlarına göre, yılın ilk dokuz ayda Temmuz ve Ağustos aylarında verilen fazladan sonra 383,384 miltara inen bütçe açığı, Eylül aynındaki 129,217 milyar liralık açık nedeniyle tekrar yükseldi ve 512,602 milyar liraya çıktı. 2022’nin aynı döneminde 45,5 milyar lira açık bulunmaktaydı. 2023 yılı için faiz dışı açık, yeni ek bütçe hariç 659,4 milyar lira olarak bütçelenmiş bulunuyor. İlk dokuz ayda açık bütçede öngörülenin %77.64’üne ulaşmış durumda. Bu gelişmenin arkasında bütçe giderlerinin bir yıl önceye göre %96 artarak 2.020,8 milyardan 3.952,6 milyara çıkması, buna mukabil gelirlerin de sadece %74 artarak 1.975,3 milyardan 3.439,9 milyara yükselmesi yatıyor.
İlk dokuz ayda gider bütçesinin iki büyük kalemini %65,4 ile personel giderleri ve cari transferler oluşturuyor. Personel giderleri %117,83 artarak 441,1 milyardan 960,9 milyara yükselerek giderlerin %24,31’ini, cari transferler ise %95,97 artarak 828,7 milyardan 1.624,0 milyara yükselerek toplam giderlerin %41,9’unu oluşturdu. Faiz giderleri ise %127,35 oranında artarak 2022’de 207,1 milyar iken bu yıl ilk 9 ayda 470,9 milyar lira olarak gerçekleşti.
Bütçenin toplamda %74.15 oranında artan gelirleri içinde vergi gelirleri %75,45 artarak 1.647,9 milyardan 2.982,0 milyara yükselirken, toplam gelirlerin %86,69’unu oluşturdu. Yüzde 95,60 artan giderlere karşılık gelirlerin %74,15 artması açığın temel nedeni olarak gözüküyor.
Aşağıdaki tabloda 2022 ve 2023 yıllarına ait Ocak – Eylül ayı bütçe kalemlerindeki gerçekleşmeler ve artış oranları yer alıyor.
2022-2023 OCAK – EYLÜL BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ
| (milyon) TL | 2022 | 2023 | Artış |
|---|---|---|---|
| Bütçe Giderleri | 2.020.759 | 3.952.585 | 95,60% |
| Faiz Hariç Giderler | 1.813.649 | 3.481.721 | 91,97% |
| Personel Giderleri | 441.119 | 960.889 | 117,83% |
| SGK Devlet Primi | 69.286 | 137.014 | 97,75% |
| Mal ve Hizmet Alımları | 149.059 | 273.997 | 83,82% |
| Cari Transferler | 828.681 | 1.624.005 | 95,97% |
| Sermaye Giderleri | 127.619 | 236.348 | 85,20% |
| Sermaye Transferleri | 22.572 | 133.770 | 492,64% |
| Borç Verme | 175.311 | 115.694 | -34,01% |
| Faiz Giderleri | 207.110 | 470.863 | 127,35% |
| Bütçe Gelirleri | 1.975.260 | 3.439.983 | 74,15% |
| Genel Bütçe Gelirleri | 1.932.325 | 3.365.151 | 74,15% |
| Vergi Gelirleri | 1.647.964 | 2.982.034 | 80,95% |
| Teşeb. ve Mülkiyet Geliri | 77.430 | 102.642 | 32,56% |
| Özel Gelirler Bağışlar | 24.136 | 20.534 | -14,92% |
| Faizler, Paylar ve Cezalar | 172.309 | 245.976 | 42,75% |
| Sermaye Gelirleri | 9.130 | 9.065 | -0,71% |
| Alacaklardan Tahsilat | 1.353 | 4.897 | 261,94% |
| Özel Bütçeli İd. Gelirleri | 33.040 | 55.594 | 68,26% |
| Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Gelirleri | 9.893 | 19.237 | 94,45% |
| Bütçe Dengesi | -45.499 | -512.602 | 1026,62% |
| Faiz Dışı Denge | 161.610 | -41.738 | -125,83% |
- Yukarıdaki tablodaki cari transferlerin alt kalemlerine baktığımız zaman 1.940,9 milyar liralık giderin 263,3 milyar lirası görevlendirme gideri ve bu rakamın 175 milyar lirası da KİT görevlendirme giderleri;
- 721,9 milyardan %1,12 azalarak 713,86 milyar liraya inen hazine yardımları, – ki bu son rakamın içinde 247,5 milyar lira devlet sosyal güvenlik katkısı ve 59,2 milyar lira da sosyal güvenlik açığı finansmanı yer alıyor
- 69,3 milyar lira SSK 5 puan indirimi giderleri, 44,1 milyar lira emeklilere ek ödeme yer alıyor.
- Tarımsal destekleme ödemelerinin de %30,47 artarak 45,6 milyardan 59,5 milyara yükselmiş olması dikkat çekiyor.
- Hane halkına yapılan diğer transferler %19,6 azalarak 170,7 milyardan 137,3 milyara; Sermaye giderleri %62,17 artarak 238,3 milyardan 383,3 milyara yükselirken, borç verme işlemleri 115,7 milyardan 410,4 milyara yükselmiş bulunuyor. Bu kalemde KİT sermayesinin %308,8 artarak 87,8 milyardan 358,8 milyara yükselmiş olması bu artışın başlıca nedeni olarak gözüküyor.
- Gelir kalemlerine baktığımızda birinci sırada 643,9 milyardan %44,66 artarak 931,4 milyara yükselen ithalde alınan Katma Değer Vergisi,
- İkinci sırada 611,5 milyardan 817,2 milyara yükselen Özel Tüketim Vergisi;
- Üçüncü sırada %52,78 artarak 488,2 milyardan 782,2 milyara yükselen Kurumlar Vergisi;
- Dördüncü sırada da %50,6 artarak 462,4 milyardan 696,4 milyara yükselen Gelir Vergisi yer alıyor.
- Özel Tüketim vergisi alt kalemlerinde motorlu taşıtlardan alınan ÖTV 297,5 milyardan 346,2 milyara, petrol ve doğalgaz ürünlerinden alınan ÖTV 102,6 milyardan 196,9 milyara; alkollü içeceklerden alınan ÖTV 47,2 milyardan 62,9 milyara; tütün mamullerinden alınan ÖTV 120,2 milyardan 146,3 milyara, dayanıklı tüketim ve diğer mallardan alınan ÖTV de 37,7 milyardan 57,6 milyara yükselmiş durumda.
- Gelirlerin %80,32’si Gelir ve Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler (%29,99), Dahilde Alınan Mal Ve Hizmet Vergileri (%28,89) ve Uluslararası Ticaret Ve Muamelelerden Alınan (%21,44) Vergilerden oluşuyor.
