Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), pandemi öncesi ve sonrası tüketim alışkanlıklarını ve bunların ürün fiyatlarına etkisinin araştırıldığı ‘Negatif Gelir Şoklarının Özel Etiketli Ürün Fiyatlarına Etkisi: Kovid-19 Dönemi’ başlıklı bir makale yayınladı. Serdar Yürek imzası taşıyan makaleye göre, ekonomik gerileme dönemlerinde hanehalkının tüketim alışkanlıkları kayda değer değişim gösterirken, bu dönemlerde tüketicinin düşük kaliteli ürüne yönelimi arttı. Bu yönelim sonucunda ise pandemi döneminde özel etiketli düşük kaliteli ürünlerin fiyatlarında ortalama yüzde 3,5 artış görüldü.
Düşük gelirli hanehalkı daha çok gelir kaybına uğradı
Makaleye göre, düşük kaliteli ürünlerde görülen bu fiyat artışı, özellikle Kovid-19 önlemleri ile birlikte artış gösteren işsizliğe paralel olarak yaşandı. Araştırma bulgularına bakıldığında toplu talebin gıda fiyatlarına etki boyutu da ürünlerdeki kalite segmentlerine göre farklılık gösterdi. Böylece, halihazırda düşük kaliteli gıda ürünleri tüketen hanehalkının ekonomik gerileme döneminde daha fazla gelir kaybına uğradığı görülürken, gelir eşitsizliğinin daha çok kötüleşmesini engellemek için düşük gelirli hanehalklarına ilave sübvansiyonlar uygulanması gerektiği sonucuna varıldı.
Artan talep fiyatlarda yukarı baskı yaptı
Araştırma yazısında yanı sıra tüketici alışkanlıklarındaki bu senkronize değişim düşük kaliteli ürüne olan genel talebi artırırken fiyatlarında ise yukarıya doğru bir baskı oluşturabileceği vurgulandı. Böyle bir mekanizmanın ise zaten düşük kaliteli ürün tüketen düşük gelirli hanehalkının yaşam maliyetini katlayacağı ifade edildi.
Özel etiketli ve ulusal marka ürün grupları karşılaştırıldı
Çalışmada öncelikle, özel etiketli ve ulusal marka ürünler sırasıyla düşük ve yüksek kaliteli ürün grupları olarak tanımlanırken, iki grubun kapsamı da CEM (irileştirilmiş tam eşleştirme) algoritmasıyla dengelendi. Sonrasında ise Kovid-19 önlemlerinin yarattığı ani ve beklenmedik gelir kayıpları farklılıklar ayarında ortaya serildi. Süt, zeytinyağı, domates sosu gibi ürün çeşitlerinde özel etiket ile ulusal marka ürün gruplarının Kovid-19 öncesi ve sonrası ortaya çıkan fiyatlandırmaları karşılaştırılarak fiyat değişimlerindeki farklılığın gelir kayıplarındaki etkisi yorumlandı.
