Ağustos bitti ama, yaz daha bitmedi. Çok kuru bir yaz geçti geçiyor. Tohum toplama, çelik alma gibi eylemlerin tam da zamanıdır. Birkaç hafta sonra, Dikili civarlarında tohum ve çelik almak için dolaşacağız. Bitkilerin, nemsizlikten siyahlaşan, kahverengileşen, kızaran keselerinde, kapsüllerinde, külahlarında, kozalaklarında kuruyan tohumları, olanaklarınız el veriyorsa zarflar içine yerleştiriniz; üzerlerine tohumun cinsini, toplanma tarihlerini, hatta toplama saatlerini yazınız. Aynısefa (Calendula officinalis), çörek otu (Nigella damascena), gelincik (Papaver rhoeas), peygamber çiçeği (Centaurea cyanus) gibi bitkilerin tohumlarını kolaylıkla toplayabilir ve çoğaltabilirsiniz. Bu tohumları, buzdolabının kapısının içinde, 4 derece civarında rahatlıkla saklayabilir, önümüzdeki ilkbahar toprağa ekebilirsiniz.
Tohum ekiminden önce, ince bir ayrıntıyı göz ardı etmeyelim. Bir tohum erkek ve dişi organlar arasında oluşan döllenme ile meydana gelir. Bir tohumda, her iki bitkiden de kalıtsal malzeme vardır. Oysa çelik aldığınız zaman, anaç bitkiyi tek başına çoğaltıyorsunuz, bir anlamda klonluyorsunuz. Dolayısı ile çelikten büyüttüğünüz yeni bitkinin kromozom yükü, anaç bitki ile tamı tamına aynıdır. Çelik almanın birçok çeşidi olduğu gibi, zamanlaması da önemlidir. Aklımızı uzun zamandan beri kurcalayan ufak bir bilgi tortusu var. Begonvillerin çelikleri için genel kanı olarak Ağustos-Eylül ayları arasında alınması her yerde yazar. Oysa New York Botanik Bahçesi uzmanları, ilkbaharı öneriyorlar.
Aynı şekilde yasemin içinde aynı şeyi söyleyebiliriz. Yalnız yasemin ailesinin bir çok ferdinin olduğunu sakın unutmayın. Bizim anladığımız kadarı ile, bunca yıllık deneyimlerimiz sonucunda hepsinin kaprisleri ve doğaya uyum biçimleri var. Çin kökenli pembemsi çiçek açan Jasminum polyanthum yaz sonu alınan çelikleri; J. nudiflorum (kış yasemini) Mart sonu, Nisan başı çelikleri, Jasminum officinale (bu kadar güzel kokan bir bitkiye adi yasemin demeye dilim varmıyor) için ise her ne kadar yaz sonu çelikleri önerilse de, kişisel deneyimimiz ilkbahar ortasında yeşil çeliklerin başarı şansının daha fazla olduğunu gösteriyor.
Birkaç gündür, çeşitli bahçe bloglarına giriyoruz. Birçok yazar, aman sakın su içinde çelikleri köklendirmeyin diye feryat, figan eyliyorlar. Oysa kurdela bitkisi (Chlorophytum comosum), zakkum ya da papirüsü su içinde köklendirme ne kadar da eğlencelidir? Dedik ya hepsinin bir sırrı, çelik almanın bir püf noktası var. Cyperus ailesi, ters olarak suda çok rahat köklense de, gerçek papirüs “Cyperus papyrus” suda köklendirilemez. Çoğaltma ancak ve ancak bitkinin kök ve gövde sisteminden dikkatlice keserek ayrılmasıyla yapılır.
Tohumdan çoğaltması ise biraz daha karmaşık bir yöntem. Değişik köklendirme yöntemlerinden bir tanesi de, ananas yemişinin üst kısmındaki yeşil kaktüs ya da sukulent benzeri yapının yemişin en üst kısmını düzgün keserek oluşturulan bölümün toprağa dikilmesi, dikmek de demeyelim toprağın üstüne yerleştirilmesi ile yapılır. Diğer taraftan, kaktüs ve sukulent köklendirilmesi ise suda değil, doğrudan toprağa dikilerek yapabilirsiniz; anaç bitkinin gövdesi ile de, yaprağı ile de yapılabilir fakat para bitkisi (Crassula ovata) suda da pekala köklendirilebilir. Birçok sukulent yaprağı toprağın üstünde dursa bile 2 ya da 3 haftada kendiliklerinden kök vermeye başlarlar.
Çalılardan aldığımız Ağustos çeliklerinin tutma başarısının en büyük nedeni şudur: Aldığınız çelik genellikle 15 cm civarında olduğu için, alt ucu sert ve dış etkilere dayanıklı, buna karşılık üst ucu ise yeşil ve büyümenin hızlı olduğu bölümdür. Lavanta, biberiye gibi baharlı bitkiler, mürver, fındık gibi ağaçlar, Meksika portakalı (Choisya), Çin gülü, gelin duvağı, alev ağacı, dağ muşmulası, gül gibi çalılar kuru çelik alarak köklendirilebilir.
Aynı yöntemle sarmaşık bitkiler de çoğaltılabilir. Birçok tırmanıcı bitki ( hanımeli, kelebek çalısı, yıldız yasemini, çarkıfelek, acem borusu, vb.) 20 cm.’lik bir çelik yaptığınız zaman, kök vermeyerek sizi mahcup etmez. Akasmalardan (Clematis) çelik aldıysanız, sizi biraz şaşırtacak bir davranış biçimleri vardır. Kökleri, boğumlardan değil; boğum aralarından çıkar.
Çelik almanın tek yolu dal kesmek değildir. Bazı yaprakları da kum ve toprak karışımına yatırarak yeni bitkiler elde edebilirsiniz. Yaprak begonyaları, Afrika menekşeleri (Saintpaulia), yediveren çuhası (Streptocarpus), paşa kılıcı yaprakları bu şekilde rahatça çoğaltılabilir. Afrika menekşesi yaprakları suda da köklendirilebilir. Su dolu bir bardağı yaldız, kağıdı ile kapatın. Sonra bu kağıdın ortasına delik açarak yaprağın sapını buradan sokun ve suya girmesini sağlayın. Kısa sürede kökleri göreceksiniz.
Zaman akışına uygun olarak bakarsak içinden bulunduğumuz mevsim, çalıların, yemiş ağaçlarının çelikleri köklendirilebilir. Geçen sene uzun uzun yazdık. 10-15 cm boyunda verev olarak kesilen dallar yarı yarıya toprak ve kum ya da perlit ya da leonit hatta hep beraber yapılacak karışım içine dikilebilir. Dikerken çelik yönünü karıştırmadan alt kısmını suya batırdıktan sonra tarçına bulayarak karışıma koymaya dikkat etmek gerekir. Siz çelik hormonuna, salisilik asite, söğüt şerbetine de batırabilirsiniz.
Daha sonra ilerleyen zaman ile kışın, gül, ortanca, Frenk üzümü, üzüm, böğürtlen gibi bitkilerin 20 cm. kadar kesilmiş dalları yarısına kadar bahçede toprak içine gömülmesi ile Nisan ayında köklendikleri görülür. Bizim deneyimiz olmasa da, likapa ile de aynı sonuçlar alınıp alınmayacağı denemeye değer. Likapa’nın çok asitli toprağa gereksinim duyduğu hiç de göz ardı edilmemelidir.
Önümüzdeki ilkbahar ise alev çiçeği (Phlox subulata), gelincik, kök çeliği alınarak çoğaltılabilir. Bunun için bitkinin kökü düzgün bir bölümü, 2 ya da 3 boğum barındıracak şekilde kesilerek kuma yatırılır. Daha sonra ise sonbaharda bahçeye dikilebilir.. Sıcak ve kuruluğa dayanıklı bitki bahçeleri tasarlamak isteyenlerin en seveceği bitkilerden Kaliforniya ağaç gelinciği (Romneya coulteri) de aynı şekilde çoğaltılabilir.
Bahçenizde, bir tanesine bakabilirseniz bir daha söküp atmak çok zor oluyor. Bir de bakıyorsunuz orada burada çıkıveriyorlar. Kendiliğinden bıktırıcı bir şekilde çıktıklarından, zaten çoğaltmayı da pek düşünmüyorsunuz. Aynı yöntemi, sardunya ile akraba olan turnagagası ailesinden bitkilere ya da son senelerde moda bitkilerden “heuşerya”ya da köklerini kesip ayırarak, diğer bir deyişle kök çeliği alarak uygulayabilir, kum toprak karışımına hafifçe gömdükten sonra önümüzdeki ilkbahar, ama tercihen sonbaharda bahçeye dikebilirsiniz.
İlkbaharda ayrıca yeşil çelikler de alabilirsiniz. Örneğin, fuşya, sakallı dil (penstemon), yer minesi ve sardunya doğa uyanırken kolay bir şekilde anaç bitkiden ayrılarak çelikleri köklendirilebilir. Sardunya deyince Ağustos-Eylül arasında da aynı işlemi tekrarlayabilirsiniz. Yeşil çeliklerin çürümeye daha eğilimli olduklarını da not edelim.
Bu hafta Okşan Kurç İstanbul, Göztepe Parkından vapur dumanı (Ageratum houstonianum) görüntülerini yollamış. Fadime Can ise kirli hanım çiçekleri (Zinnia) ve alev çiçeklerini (Phlox) bizimle paylaşmış. Fotoğrafa bakınca, bir an kendinizi bir Gustav Klimt (1862-1918) tablosuna bakmakta olduğunuzu sanıyorsunuz. Viyana’da Gustav Klimt, yaşadığı yıllarda, Oscar Kokoschka, Egon Schiele gibi resimde Jugendstil ya da Art Nouveau akımın çok önemli uygulayıcısıydı.
Keyifli Bahçeler….
