Gazze şimdi yeni bir cehenneme batma riskiyle karşı karşıya. Hamas’ın İsrail’e karşı gerçekleştirdiği ve çoğu masum sivil olmak üzere yaklaşık 1.600 kişinin ölümüne neden olan acımasız saldırısının ya da rehin alınmasının hiçbir mazereti olamaz. Ancak buraya nasıl geldiğimizi ve hem İsrailliler, hem de Filistinliler için bölgesel barış ve istikrara giden hala uygulanabilir bir yol olup olmadığını da düşünmeliyiz.
Bu son savaşın henüz ilk günleri olmasına rağmen, çeşitli senaryolar üzerinde düşünmek zorundayız. Suriye ve Mısır’ın neredeyse tam 50 yıl önce, Ekim 1973’te İsrail’e karşı koordineli sürpriz saldırısının ardından, İsrail yenilgi olasılığının gözlerinin içine bakıyordu. Ancak İsrailliler sonunda durumu tersine çevirdi ve galip geldi ve bölgedeki düşmanlıkları sona erdirmek için kademeli bir sürecin koşullarını yarattı.
İsrail ile iki komşusu, önce Mısır, sonra Ürdün arasında barış sağlandıktan sonra, herkes 1967’den beri İsrail işgali altında yaşayan Filistinliler meselesine dönebilirdi. Bu amaçla, 1993-95 Oslo Anlaşmaları, bir Filistin devletinin İsrail’in yanında barış içinde var olacağı, hatta iki devletin Kudüs’ü ortak başkent olarak paylaşacağı bir gelecek olasılığını yarattı.
Bununla birlikte, trajik bir şekilde, Yom Kippur Savaşı’ndan sonraki yirmi yıllık diplomatik ilerlemeyi otuz yıllık gerileme izledi. Uzlaşmaya ve barışçıl bir uzlaşmaya karşı çıkan güçler her iki tarafta da üstünlük kazandı. Hamas ve ilgili örgütlerdeki Filistinli köktenciler daha da güçlendi ve İsrailli fanatikler, gelecekteki bir Filistin devletinin toprağı olması beklenen işgal altındaki topraklardaki yasadışı yerleşimlerini genişletti. Her iki taraftaki fanatikler birlikte Oslo Anlaşması’nın inşa ettiği köprüyü yıktılar.
Ancak uluslararası toplum da bu başarısızlığın sorumluluğunu taşıyor. Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri, sürdürülebilir bir barış sürecine ciddi bir şekilde katılamayacak kadar bölünmüş ve dikkatleri dağılmış durumda. Herkes Filistin meselesini unutmayı daha kolay buldu. 7 Ekim saldırısından önce bile, Oslo’nun yarattıklarından geriye neredeyse hiçbir şey kalmamıştı.
Yasadışı İsrail yerleşimleri, Batı Şeria’da fiili bir apartheid sistemi kurarak genişlemeye devam etti ve Filistin Yönetimi tüm güvenilirliğini kaybetti. Genç Filistinliler gelecekleri için umutsuzluğa kapılıyor ve bazıları şiddetin tek çözüm olduğu sonucuna varıyor. İsrail ile Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn arasındaki diplomatik ilişkilerin normalleşmesinin önünü açan son İbrahim Anlaşmaları şüphesiz olumlu bir gelişmeydi. Ancak Filistin meselesinin bir kenara itilebileceğine inanmak bir hataydı. Er ya da geç yeniden ortaya çıkması kaçınılmazdı ve Hamas’ın dehşet verici terör saldırısıyla şimdi ortaya çıktı.
Dünyanın dikkati anlaşılır bir şekilde İsrail’in Hamas’ı ortadan kaldırma niyetine odaklanmış durumda. Yakında, yoğun nüfuslu Gazze Şeridi’nde grubun liderliğini ve altyapısını yok etmek için büyük bir İsrail silahlı operasyonuna tanık olacağız. Ancak bu hedefe ulaşıldıktan sonra ne olacak? İsrail, harabeye çevrilmiş Gazze’nin kontrolünü yeniden sağlayacak mı? Yerinden edilmiş yüz binlerce Filistinlinin evlerine dönmesine izin verecek mi? Yoksa sadece geri çekilecek ve güvenliğine yönelik yeni bir tehdidin kök salmasına izin verme riskini mi alacak? Kimse bilmiyor, çünkü gerçek bir çözüm yok. Bugünün Orta Doğu’sunda, izole bir Gazze, onu kimin yönetmeye çalıştığından bağımsız olarak her zaman bir sorun olacaktır.
Silahlar sustuktan ve yaşamlarını yitirenlerin bilançosu çıktıktan sonra, siyasi liderlerin barış arayışını yenileme görevi olacak. Açıkçası, her iki taraftaki duygular ham düzeyde. Ancak 2023’ü yeni bir barış sürecinin, yeni bir 1993’ün başlangıcı haline getirmenin mümkün olup olmadığını ve ne gerektiğini kendimize sormalıyız.
Elbette, bugün durum çok farklı, çünkü her iki tarafta da pozisyonlar sertleşti. Ancak 2002 Arap Barış Girişimi’nin temel ilkelerine geri dönmek iyi bir başlangıç noktası olacaktır. Suudi Arabistan’ın öncülük ettiği öneri, işgali sona erdirme ve Filistinlilere yeni bir gelecek verme karşılığında İsrail ile diplomatik normalleşme teklif etmekti. Bir başarısızlık kuşağından sonra, belki de bu çerçeveye geri dönmek için her iki tarafta da yeni liderler ortaya çıkacaktır.
Her zaman olduğu gibi, şeytan ayrıntıda gizlidir. Ancak herhangi bir barış süreci, temel ilkelerin kabul edilmesiyle başlamalı ve ABD, AB ve belki de şimdi Çin gibi büyük güçleri içeren daha geniş bir uluslararası bağlama yerleştirilmelidir. Şu an için bu sadece bir rüya. Ancak böyle bir vizyon olmadan, elde edilebilecek en iyi şey bir sonraki trajediye kadar bir duraklamadır.
Önümüzdeki günlerde ve haftalarda dehşet bizi bekliyor. Tanklar Gazze’ye girmeye başlarken, savaşın gelecekte barış olasılığını yok etmeyecek şekilde yürütülmesini ummaktan başka bir şey yok. Uluslararası hukuka, özellikle de uluslararası insancıl hukuka saygı her şeyden önemlidir. Barışçıl bir geleceğin üzerine inşa edilebileceği temeldir. Bir zamanlar bu topraklar insanlığa cennet umudunu aşılamış. Cehenneme batmalarına izin vermemeliyiz. Bunlar karanlık günler. Umudun ışığını canlı tutmak her zamankinden daha önemli.
Bu yazıyı kaleme alan Carl Bildt İsveç’te başbakanlık yapmış bir diplomat. Kendisine yer vermekteki amacım İsrail ile Hamas arasındaki gerilime iyi bir diplomat olarak nasıl baktığını anlamak ve okuyucumla paylaşmaktı. Gözlemim şu; Hamas’ın yaptığı kabul edilmez. İsrail’in karşı duruşu kabul edilmez. Bir siyasetçimizin sözü ile bitireyim: Hamas, Filistin halkının haklı davasını zora düşürdü.
Kaynak: Project Syndicate, Carl Bildt
