Hepinize mutlu bir yıl diliyoruz. Geriye dönersek, Hristiyan okurlarımızın 25 Aralık günü olan İsa’nın doğum günü yortusunu kutluyoruz. Geçtiğimiz 21 Aralıkta ise, kışa girdiğimizi hatırlatıyoruz. Yemiş ağaçlarında budama deyince, bir durup düşünüyoruz.
Tek çekirdekli yemiş ağaçları derin budamaları pek sevmezler. Erik, kayısı, şeftali, kiraz, badem, bakım budamalarında kurşun kalem kalınlığından daha kalın dallarını haydi biraz daha hoşgörülü olalım, erkek işaret veya orta parmağından kalın dalları, pek budamayın. Söz konusu ağaçların gelecekteki biçimini, dikim sonrası ilk 3 sene oluşturmalısınız. Elma, armut, ayva, portakal, limon gibi çok çekirdekli ağaçlar budamaya daha dirençlidirler.
Geçen yazımızda bahsettiğimiz gibi, ilk üç sene, ağacın odunsu iskeleti diyeceğimiz ana hatları ortaya çıkar. Bundan sonraki bakım budamaları, biçimi korumaya yöneliktir. Trabzon hurması ya da cennet hurması, kestane, muşmula ve ceviz pek budanmaz, kendi haline bırakılır. Yukarıda bahsettiğimiz tek çekirdekli yemiş ağaçları şemsiye gibi, kadeh gibi biçimlerde daha güzel gelişirler.
Elma, armut, ayva ise istenildiği gibi, 3. seneden sonra bile, biçim vermek için budanabilir. İster “U”, ister “V”, ister kolon “I”, ister “T”, ister ters “L”, ya da “Y” şeklinde budamayı denediniz mi bilemiyoruz? İnanın konuyla ilgili kalın kalın kitaplar yazılmış ise de, biz ülkece bu işlere fazla meraklı değiliz.
Biçim verme budamaları ancak genç bir fidan için geçerlidir. Buna karşılık, yaşlı bir yemiş ağacını ancak gençleştirmek için budayabiliriz. Yoksa kalın kalın dalları budadığımız zaman yaşlı bir ağacı pekala kurutabilirsiniz. Yaşlı ya da genç, ağacınızın ana gövdesi kırıldıysa, ya da kesildiyse, yan dalların en yukarıda olanı orta çizgiye getirilerek ana gövdenin devamlılığı sağlanabilir.
Böylece, kendiliğinden uzun zaman dilimi içinde meydana gelecek doğal olayın işleyişini hızlandırmış olursunuz. Bu yöntem özellikle iğne yapraklı, ibreli ağaçlar için zaman ve enerji kaybını önler. Budamalarda en üstte bıraktığınız canlı dalın bir anlamda bitkinin öz suyunun kılcal basınç ile yukarıya çıkmasını sağlar.
Şehirlerde, evlerin üst katlarına su çıkarmaya yarayan su terazileri gibi. Bir ya da birden fazla ibre de olsa, budamalar sırasında bunlara dikkat etmek gerekir. Bazen, ağacınızın boyunu kısaltmanız gerektiğinde de, aynı şekilde yan dallardan birisini orta çizgiye çekmemiz gerekir.
Budamalar, başka bir sınıflamayla, ağacı bir anlamda yassı hale getiren tek boyutlu budamalar ve şemsiye şeklinde merkez kaç görüntüsüyle ağacın doğal hacmini bozmayan budamalar olarak ikiye ayrılabilir.
Özellikle koyu renkte boyanmış bir duvara yaslanan yassı budanmış ağaçlar, soğuğa çok daha dayanıklı oluyor. Yalnız şunu unutmayalım ki, yassı budanan ağaçların sınır belirlenmesinde kullanıldığında, diğer bir tanımlamayla sırtını bir duvara yaslamamışsa soğuktan daha çok etkileniyorlar.
Şimdi isterseniz, daha önce “U” ve “V” biçimindeki budamalardan bahsettiğimiz için “Y” şeklinde budamalara bir bakalım, nasıl yapıyoruz? Unutmayın, yemiş ağaçları tek ana gövdeli ya da kadeh biçiminde; alçak gövdeli, orta uzunlukta gövdeli, uzun gövdeli; son olarak da yassı ya da şemsiye, dairesel budanabilir.
Dairesel, kubbe şeklinde, şemsiye şeklinde budanan ağaçların donlara daha dayanıklı olduğunu unutmuyoruz. Bir de, tek çekirdekli yemişli ağaçlarda özellikle badem ve kayısıda, şemsiye yani kadeh biçimi dışında, “Y” biçimi en rahat alabilecekleri görünümdür.
“Y” şeklinde budamalar, soğuk bölgeler için de harika bir biçimdir. “Y”nin dalları sonuç olarak uçlarından bitkiyi fazlaca yormadan budanacağından verimi düşürmez.
İlk sene sopa gibi olan genç fidanı diktiğimizde, yerden 30 cm. civarında 2. gözden ya da tomurcuktan buduyoruz. Böylece hem sağa, hem sola 2 adet dalın oluşmasını başlatabiliriz. İkinci yıl ise, kışın her iki dalı 3. (ya da 2.) gözden, ya da tomurcuktan budayınız. Biz 3. gözden buduyoruz. Bunun nedenini haftaya yazacağız.
Tohumları ekerken saksıya üç tohum koyuyoruz. Budamaları 3. gözden buduyoruz. Biçim verme budamalarını, 3 yılda oluşturuyoruz. 3. yıl, dallanmayı arttırmak ve alt taraftaki tomurcukları kuvvetlendirmek için kışın tekrar son kez buduyoruz, Yazın şekil verebilmek için, dalları duvara iplerle bağlayabiliriz. 4. sene ve sonrasında artık “Y” şekli oluşmuştur.
“Y” şekli budamalarının tavsiye edildiği, badem ağaçlarında en geç 5. yıl bademlerinizi yiyebilirsiniz. Bu biçim, 3 metre boyunda ve 4 ya da 5 metre karelik bir duvarı örtecek şekilde düşünülmelidir. Bu arada, oluşturduğunuz bu ağacın önümüzdeki 15-20 yıl gayet verimli bir biçimde yemiş vereceğini bekleyebiliriz.
Geçen haftalarda, resimlerden dolayı zayıf olduğumuzu gördünüz. Op. Dr. Ender Berke kardeşimiz de durumu fark edince Laos, Vietnam gezisinin fotoğraflarını bize hediye etti. Bu hafta çorbanın tuzu, biberi Ender Berke’den. Önce zencefilgillerden “Etlingera elatior” kırmızı-pembe çiçeği ile sayfamızı süslüyor. Diğer fotoğrafta ise, Budistlerin kutsal bitkisi lotus (Nelumbo nucifera) yaprakları. Yapraklarının üzerinde su tanecikleri, yapraklardaki sık yerleşmiş çıkıntılar sayesinde neredeyse küre şeklinde kalıyorlar. Lotus yaprakları, nano teknoloji yöntemiyle üretilen, ıslanmayan boyaya ilham vermiştir.
Keyifli Bahçeler…
