19 Mayıs, Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı hepimize kutlu olsun. Mevsimler döndü dolaştı, Mayıs ayıyla tekrar bahçelere canlılık geldi. Zamanın ilerlemesi ve bilgilerin artması ile bazı konuları tekrar düşünmek ve yazmak gerekiyor. Balkon bahçeciliği, kuşları ve yararlı böceklerin bahçeye çekilmesi, sulama gibi bir çok konu tekrar tekrar önümüze geliyor. Şimdi bütün bunları bırakalım, Mayıs ayıyla beraber en sevilen bahçe sebze-yemişi olan domatesle ilgili bir şeyler yazmak tekrar gündeme geldi. Domatesin en hoşumuza giden tarafları, birincisi büyük çekirdekleri yoktur; ikincisi olduğu gibi yenilebiliyor; üçüncüsü ise belki size gülünç gelebilir ama rengi kırmızıdır. Bu kırmızı yemiş, Amerika’da Avrupalılar tarafından keşfinden sonra hızla dünyaya yayılmıştır. Pekiyi de, bu bitkiyi dikmenin bir püf noktası var mıdır?
Önce söze domatesin (Solanum lycopersicum) ya da domatın iki çenekli, diğer deyişle dikotiledon, yani iki embriyolu bir bitki olmasından başlayalım. İki çenekli bitkilerin kökleri kazık köktür. Bir ana kök, bitkinin devamı olarak uzar; bunların yanlarından ikincil kökler yanlara dallanır; hatta üçüncül ve dördüncül kökler de çıkarlar.
Bundan önceki yıllarda, çeşitli dikim denemeleri yaptık. Bunların sonuçlarının değişikliği nedeniyle, bilgi dağarcığımız daha da gelişti. Örneğin, domateslerin yanlara doğru çıkan filizleri budadığınız zaman, tarımcı diliyle koltuk aldığınızda, bunları suya koyarak hızlı bir şekilde köklendirebilirsiniz. Yalnız unutmayın ki, çelik alarak köklendirdiğiniz ve toprağa diktiğiniz zaman, nedendir bilinmez, kökler neredeyse tek çenekli bitkiler gibi yüzeyel kalır ve tam olarak ana kazık kök.haline gelmezler.
Burada ilgi çekici olan nokta, domatesin çeri, sırık, çalı gibi değişik değişik çeşitleri olmasıdır. Tarım açısından bunların her birinin bize sağladığı fayda vardır. Bunların hepsine göz attığınız zaman aslında sırık domates biçimi tam bir sarmaşıktır. Başka bir özelliği ise sırık domatesi toprağa diktiğiniz zaman toprağın altında kalan her yerden kökler çıkar, gövdeden bile. Bu deneyimden hareket ederek daha önceki yıllarda 45 derece eğilimli olarak dikme gündeme gelmişti. Bu özellik salatalık, kabak gibi başka sarmaşık bitkilerde görülmez.
Domates fidanlarının dikiminde bilmeniz gereken noktaları sayalım isterseniz. Diktiğimiz fidan, çalı domates ise yüzeyel kök, sırık domateste ise derine giden kazık kök yaparlar. Çalı domates belli bir büyüklükte durur. Yemişler birden olgunlaşır. Sırık domatesin büyüme potansiyeli ise sonsuzdur, ya da soğuklara kadardır. Toprak ne kadar gübreli, hafif ve geçirgen ise, kök gelişimi o kadar kolay olur. Aynı zamanda, pH 6 ile 7 arasında ve yeterli fosfor, potasyum, sodyum varsa domates bitkisi kökleri gelişimi için harika olur. Bunlara ek olarak aklımızda kalacak en önemli ayrıntı ise dikim yöntemidir. Son deneyimlere göre, yukarıda bahsettiğimiz 45 derecelik açı ile fide dikimi ancak yer darlığı, toprak derinliği olmaması gibi nedenlerle seçilebilecek yöntemdir.
Güncel dikim yöntemi bugünün bilgileriyle nasıl olmalıdır? Domates tohumu maşallah çok pahalı bir şey. Ne kadar mı pahalı? 1 kilo domates tohumu 1 kilogram altından daha pahalı. Biraz spekülatif bir söz ama doğru, ister inanın, ister inanmayın. Kış sonu, bahar başında kapalı, dondan korunaklı bir limonluk ya da camlı bir alanda domates tohumlarını ektiniz. Fidelerimiz büyüdü. Mayıs ve Haziran aylarında toprağa alacak ve dikeceğiz. Dikmeden önce fidanı, 10 -15 dakika kadar suyun içinde bekletmeniz uygun olur. Domates fidelerini, bizim gibi Aydın’dan aldınız diyelim, çok da fazla bekletirseniz, alüvyonlu fidan toprağı, kum gibi akıp gidiyor, parçalanıyor. Kökleri çırılçıplak kalıyor.
Son deneyimlerin ışığında, madem ki kökler toprağın altında kalan fidanın tüm bölgelerinden kök çıkıyor, o halde fidanı dikebildiğimiz kadar derine dikelim. Tamam ama ne kadar derine dikelim? 20 ya da 30 cm. büyüklüğünde bir fidanın 2/3’ü toprak altında kalacak şekilde dikimler yapılmalıdır. İlk başta fidan biraz sarsılsa da, 2 hafta sonra fidan kendini toparlıyor. Unutmayın ne kadar çok kök olursa, o kadar sağlıklı bir bitkiniz ve o kadar yemiş-sebzeleriniz olur. Gübreleme için ise, 4 ile 6 hafta arasında bir yapmak uygun olacağını aklımızda tutalım.
Sayfamızın destekçilerinden Semra Aydıncı, bizden balkon bahçeciliği ile daha çok yazmamızı istemiş. İleriki yazılarımızda, bu isteği göz önünde tutacağız. Şimdilik balkonda domates ekimi için bir kaç söz söyleyelim. Domatesleri, balkonda ve terasta en az 60 cm. derinlikteki kaplara, ya da saksılara dikelim. 45 cm. derinlikte bile kökler kapların dibinde dönmeye başlayarak toplanıyor bir süre sonra ise beslenme bozukluğundan ya bitkinin verimi düşüyor, ya da bitkinin ölümüne neden olabiliyor. Sarmaşık diğer adıyla sırık domateslerin büyümesi, “apikal meristem” dedilen uç bölgelerdeki çoğalma gücü yüksek alanlarda gerçekleşir. Bu nedenle ana kök ve ana gövdenin rahat bırakılması gerekir.
Bu hafta Ayşenur İshakoğlu birdenbire Tanrı dağlarından bize selam yolladı. Daha önce Tanrı Dağları, Almatı, elma ormanları ile ilgili yazmıştık. Ayşenur kardeşimiz orada da bizi unutmamış. Bir adet endemik leylak Syringa villosa fotoğrafı, bir de Hemerocallis lilioasphodelus fotoğrafı yollamış. Biliyorsunuz Hemerocallis (gün güzeli) bitkisi Amerika kıtasının yazları kuru geçen bölgelerinin bitkisi olmakla beraber, H. lilioasphodelus cinsi Orta Asya ve Kuzey-Doğu Avrupa’da da görülebilmektedir.
Keyifli Bahçeler…
