Başlık bir polisiye roman havasında mı oldu? Bir lavanta, yeri sık sık değişmiyorsa öyle kolay kolay ölmez. Yalnız bir ayrıntıyı atlamayalım. Lavantayı yaşamın en önemli öğelerinden suyla, evet bol suyla öldürebilirsiniz. Lavanta, bol taşlı, çakıllı, kumlu, çok geçirgen toprakları sevmesinin en önemli nedeni, köklerinin suyun içinde kalmaktan nefret etmesidir. İşte bu nedenle, lavanta su tutma olasılığı yüksek topraklarda dikili ise az sulanmalıdır. Çok yağmur alan bölgelerde de yetiştirebilmek için, süzek topraklar yeğlenmelidir.
Lavanta ile ilgili ne kadar yazsak azdır. Küresel ısınma ile beraber, sıcağa ve susuzluğa dayanan bitkileri hep aklımızda uzakta tutmamız gerekecek. Kekik, biberiye lavanta, santolin (gerçekten lavantin de nereden çıktı?) gibi baharlı bitkiler fazla sulanmadığında uçucu ikincil ürünlerden (uçucu yağ asitlerinden) daha zenginleşir ve ticari açıdan daha ilgi çekici duruma gelirler. Bir bitki için, birincil ürünlerin yağ, protein ve karbonhidratlar olduğunu unutmayalım.
Anlayacağınız baharlı bitkiler olarak ya da aromatik bitkiler olarak adlandırdığımız bitki grubu, genellikle çok çok ufak tüylerle kaplı olduğundan memeli hayvanlar tarafından pek yenilmezler. Bu tüylerin çevresinde ortamdan daha fazla nemi barındırırlar. Dolayısı ile yaprakları sıcağa ve güneşe, diğer bitki yapraklarından daha dayanıklıdırlar. Ayrıca bu bitkilerin yaprakları ne kadar mavi hatta griye doğru giderse de o kadar susuzluğa ve güneşe dayanıklıdırlar.
Bir lavanta ortalama 8 sene kadar yaşar. Kararında sulanırsa ve daha önce defalarca yazdığımız gibi, uygun budama ile 15 sene rahatlıkla bahçeleri şenlendirebilirler. Bir lavantayı gençken ilk diktiğiniz zaman, ilk iki sene bakım ya da düzenli sulama gerekecektir.
Yukarıda dediğimiz gibi çok geçirgen bir toprakta haftada 1-2 litre su verilmesi uygundur. Kurumakta olan erişkin bir lavantayı yerinden sökerseniz, köklerinin 45-60 cm. kadar aşağıya gittiğine tanık olabilirsiniz..Bu nedenle toprağını aralıklı olarak suladığınızda ise, bolca sulamamız gerekir.
Küresel ısınmayla beraber derinlemesine sulamanın önemi bahçıvanlar tarafından daha da iyi anlaşılmaktadır. Bu nedenle, bir çok Avrupa şehrinin belediyesi büyük ağaçları dikerken bir de toprağın alt katmanlarına inen hortum ya da boru yerleştirip bitkinin kök sisteminin daha geniş ve derinlere inecek hale gelmesini sağlıyorlar.
Lavantaların suya gereksinimi olup olmadığını anlamanın en iyi yolu, toprağı eşeleyerek parmağınızı ikinci ekleme kadar toprağa sokarak toprağın nemine bakmaktır. Eğer parmak ucu ile dokunduğunuz katman kuruysa hiç çekinmeden sulamaya başlayabilirsiniz.
Güzel bir lavanta bahçesi yapmak istiyorsanız bazı kıstaslar var. Önce en güzel lavanta, ticari açıdan her zaman en verimlisi olmuyor; o kartpostallardaki harika renkler bazen ticari başarıyı yansıtmıyor. Bazı objektif hileleri, fitreler de o yutkunarak baktığımız fotoğrafların çekilmesini sağlayabiliyor.
Hızlıca bir göz atarsak, lavantalar çok hafif alkali topraklarda bile yaşayabiliyor (ph 6,7- 7,3). Yukarıda söylediklerimize ek olarak, toprağın hafifçe kireçli olması pek de lavantaların umrunda değil. Genç bir fidan 3 seneden önce çiçek vermeyebilir. Yılda 2 kez, ilkbahar ve sonbaharda budamanız bitkinin uzun yaşamasını sağlar. Bol güneşli, orta derece azotlu topraklardan hoşlanan bitkimize yine düşük azotlu yavaş salınımlı gübreleri, 1 ya da 2 kez vermek uygun olacaktır. Meraklı bahçelerinde ise gübreye bile gerek olmadan, iyice çürümüş kompost yeterli olacaktır.
Mavi, pembe, beyaz çiçeklileri olduğu gibi, Orta Anadolu’nun endemik bitkisi karabaş otuna benzeyen üstü mora yakın mavi-lacivert alt tarafı ise pembe hibritleri vardır. Bu yazılarda ansiklopedik bilgiden ziyade sadece meraklıların bağ bahçe bakımını kolaylaştıracak bilgiler vermeyi amaçladığımızdan, çeşitlere, hibritlere girmeye hiç niyetimiz yok ama, İngilizce yazılarda İngiliz lavantası, Fransız lavantası, Hollanda lavantası gibi terimler oluşmuş.
İngiliz lavantası (L. angustifolia) diğer deyişle dar yapraklı lavanta 50 ya da 60 cm. kadar büyüyebiliyor ikincil ürünler açısından biraz daha zengin, daha uzun yaşayabiliyor ama bizce estetik açıdan düzensiz ve zayıf dallarıyla can sıkıcı bir durumlar oluşturabiliyor.
Fransız lavantası ise (L. dentata) tırtıklı yapraklara sahip. 90 cm. kadar boylanabiliyor. Alt yaprakları budandığında ağaç gibi 120 cm.’e ulaşanları da oluyor.
Hollanda lavantası (Lavandula x intermedia) doğal bir hibrid olup Ortadoğu, Akdeniz havzası, İber Yarımadası, Hindistan gibi iklimin uygun olduğu her yerde yetişiyor. Portekiz, İspanyol lavantası gibi adlandırmalar da var ama bize çok yapay geldiği için bahsetmek bile istemiyoruz.
Buna karşılık ülkemizin endemik bitkisi karabaş otundan (L.stoechas) bahsetmeden yazıyı bitirmeyelim. Balgam çözücü olarak ülkemizde çayı bolca tüketiliyor. Kanada sağlık Bakanlığının gebelerin kullanmasında sakınca olduğu düşünüldüğünden kullanılabilen otlar listesine alınmamış. Ergenlikten önce erkek çocuklarda lavanta yağının meme büyümesine yol açtığı bildirilmiş. Haberiniz olsun. Son bir söz de lavanta”nın kökeni hakkında söyleyelim. Lavanta Latince lavare yani yıkanmak sözcüğünden geliyormuş. Oradan önce Fransızca ve İtalyancaya geçmiş.
Evet, bu hafta da yazımızın sonuna geldik. Son bir söz de lavantaların sulanması için söyleyelim. Lavantaların en sık rastlanan hastalıkları mantar enfeksiyonlarıdır. Yukarıda uzun uzun gereksiz sulamaların etkilerin bahsettik. Lavantaları sabah sulamanız ve yapraklarına el verdiğince su deydirmemeniz gerekir. Suyu uygun ise, gövdenin doğrudan topraktan çıktığı yere verin.
Yazının bu hafta da çorbada tuzu olanlar bölümünde Kanada’dan Serpil Üçok bize bir lavanta tarlası yollamış. Can kardeşimiz Fadime Can hocamız ise, kendi elleri yetiştirdiği lavantaları bizimle paylaşmış. Bu fotoğrafları gazetede görebilirsiniz. İnternet’de ise dar yapraklı L. angustifolia ile dişli yapraklı L. dentata yaprakları arasındaki farkları karşılaştırabilirsiniz.
Keyifli Bahçeler..
