Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Aylin Aslan ve Burcu Zühal İman Er imzalı “Finansal Olmayan Şirketlerin Bilançolarında Kur Uyumsuzluğu ve Yabancı Para Pozisyonunun Belirleyicileri” başlıklı rapor yayımladı. Raporda Sistemik Risk Veri Takip Sistemi’nin verilerine dayanarak finansal olmayan kuruluşların döviz cinsinden varlık ve yükümlülükleri incelendi. Bu kapsamda, kur uyumsuzluğu ölçütü hesaplanırken, bu ölçütün sektör bazında incelendiği aktarıldı. Rapora göre, borçların varlıklara oranının kur esnekliği olarak tanımlanan kur uyumsuzluğu, kısa vadede sıfıra yakın ve negatifken, uzun vadede pozitif olduğu belirtildi. 2024 yılı başından itibaren firmaların yabancı para yükümlülükleri artarken kur uyumsuzluğu ölçütünün pozitif yönde hareket ettiği kaydedildi.
Firmaların yabancı para pozisyonunun belirleyicilerinin vade yapısına göre değişiklik gösterdiği ortaya koyulurken, kısa vadede firmaların yabancı para pozisyonuyla kur değişiminin ters yönlü ilişkili olduğu belirtildi. Kısa vadede döviz pozisyonu üzerinde kurun seviyesinin belirleyici olduğu ifade edildi. Uzun vadede ihracat ve enflasyon beklentisinin etkili olduğu bilgisi paylaşıldı. Bu etkinin yabancı paraya etkisinin pozitif yönde olduğu vurgulandı. Ek olarak, her iki vade kırılımında da kur oynaklığındaki artışın firmaların döviz pozisyonları üzerinde artırıcı yönde etkili olduğu izlendi. Tahminlerin imalat sektörü firmaları ve nette ihracatçı firmalar için tekrarlandığında bulguların örneklem genelinden farklılık göstermediği de belirtildi.
Kısa vadede uyumsuzluk riski düşük
Çalışma kapsamında ele alınan firmaların kur uyumsuzluğu riski incelendiğinde, 2024 yılı mart ayına kadar firmaların bilançolarındaki 0-3 ay vadeli yabancı varlık payının, yabancı para yükümlülük payına göre daha yüksek gerçekleştiği kaydedildi. Tüm vadelerde ise ölçütün pozitif gerçekleştiği vurgulandı. Kısa vadede uyumsuzluk riski düşük olmakla birlikte, risklerin değişken olduğunu ima eden dalgalı bir yapı gözlendiği aktarıldı. Ölçütün dalgalı seyrinde firmaların döviz tevdiat hesaplarının 2021 yılı aralık ayında devreye alınan ve TL olarak muhasebeleştirilen kur korumalı mevduata dönüştürmelerinin de etkili olabileceği değerlendirildi. Ölçütün değeri dikkate alındığında, Nisan 2024 itibarıyla döviz kurundaki yüzde 1 oranındaki artışın, tüm firmaların kur riskini yakın vadede yüzde 0,014, tüm vadelerde ise yüzde 0,19 oranında artıracağı hesaplandı.
Kur uyumsuzluğu ölçütünün yıl bazında detaylı dağılımı ve yoğunluğunu incelendiğinde; yakın vadede yoğunluğun merkezinin 0 noktasına yakın olması, firmaların genel olarak kısa vadede döviz pozisyonlarını dengeli tutmaya çalıştıklarını; tüm vadelerde ise yoğunluğun daha belirgin şekilde sağa kaymış olması, firmaların uzun vadede net döviz açık pozisyonu taşıma eğiliminde olduğu belirtildi. Bununla birlikte, 2024 yılı itibarıyla hem yakın vadede hem de tüm vadelerde dağılımın sağ taraf yoğunluğundaki artışın firma bilançolarındaki kur uyumsuzluğunun bir miktar arttığı ima edildi. Uzun vadede, örneklem dahilindeki firmaların yüzde 90’ında kur uyumsuzluğunun -0,26 ile 0,85 aralığında olduğu kaydedildi.
Yakın vadede kur riski, sektörlerde yönetilebilir seviyede
Firmaların kur uyumsuzluğu riski, örneklemin yüzde 83’ünü oluşturan temel sektörler bazında incelenerek hesaplandı. Buna göre; yakın vadede kur riskinin tüm sektörlerde yönetilebilir seviyelerde olduğuna, ancak 2024 yılı başı itibarıyla yükümlülük yönünde uyumsuzluk riskinin arttığına işaret edildi. Ticaret sektöründe, 0-3 ay vade için, 2022 yılının son çeyreğine kadar bilançodaki yabancı para varlık payının yükümlülük payına göre daha yüksek olduğu, 2023 yılı birinci çeyreğinden itibaren ise yabancı para yükümlülük payının varlık payından daha yüksek gerçekleştiğinin altı çizildi. İmalat sektöründe 2024 yılı başına kadar yabancı para varlık payı daha yüksek, bu tarihten sonra yabancı para yükümlülük payı daha yüksek gerçekleştiği aktarıldı. Benzer şekilde, ulaştırma sektöründe 2024 yılı başına kadar yabancı para varlık payının yabancı para yükümlülük payından daha yüksek olduğu, bu tarihten itibaren yabancı para yükümlülük payının daha yüksek gerçekleştiği görüldü.
Nisan 2024 itibarıyla ölçütün üç sektör için de pozitif sonuçlandığı vurgulandı. Tüm vadelerde, belirtilen sektörlerin tamamında yabancı para yükümlülükler, yabancı para varlıklardan daha yüksek olduğu için ölçüt pozitif olarak gerçekleşti. En yüksek uyumsuzluk riski ulaştırma sektöründe gerçekleşirken, riskin özellikle Şubat 2022’den itibaren arttığı kaydedildi. İmalat sektörü risk ölçütü diğerlerine göre daha istikrarlı bir seyir izlerken, ticaret sektörü risk ölçütünün 2023 yılı başından itibaren hızlı artış gösterdiği aktarıldı. Ölçütün seviyesi dikkate alındığında, bu üç sektörün tüm vadelerdeki kur uyumsuzluğu riskinin yönetilebilir seviyede olduğu belirtildi.
