Temiz Hava Hakkı Platformu (THHP), Türkiye’nin ‘hava kirliliği karnesi’ni yayınladı. Buna göre gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYH) yüzde 10’u havaya karışıyor. Kara Rapor 2025’e göre Türkiye’de partikül madde PM2.5 hava kirliliğinin ekonomik karşılığı bir yılda yaklaşık 138 milyar dolar olarak belirlendi. Ekonomik zararın, Türkiye’nin 2024 yılı GSYH’sinin yüzde 10’una eşit olduğu görüldü. Raporda, PM2.5 maruziyetinin azaltılmasıyla her yıl 10 binlerce hayat kurtarılıp, ekonomi üzerindeki ağır yükün hafifletilebileceği belirtildi.
2024’te hava kalitesi iyi il yok
Rapora göre 2024’te hiçbir ilin yıllık ortalama hava kalitesi Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) önerdiği kılavuz değerlere göre temiz olarak görülmedi. Osmaniye, Iğdır ve Malatya partikül madde kirliliği en yüksek ilk üç il oldu. Kirliliğin en önemli kaynaklarından biri trafik olarak ortaya çıktı. En kirli ilk 10 ile bakıldığında bu illerin Akdeniz bölgesinin doğusunda ve güneydoğu Anadolu’da yoğunlaştığı gözlendi. Sanayinin ve termik santrallerin olduğu bölgeler olan Bursa Kestel, Osmaniye ve Şırnak’ta halk, 250 günün üzerinde yani yılın yüzde 70’inde sağlıksız havaya maruz kaldı.
Değerlendirmeler yetersiz
İzmir’de Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığına bağlı hava kalitesi izleme istasyonlarından bu yıl da yeterli veri alınamadı. Bu nedenle İzmir’in havası kapsamlı biçimde değerlendirilemedi. Yapılan 10 yıllık değerlendirmeye göre özellikle doğal gaz kullanımına geçen bölgelerde hava kalitesinde belirgin iyileşmeler görülürken Ankara Keçiören, Antalya ve Şanlıurfa gibi hızla büyüyen kentlerde hava kalitesi düştü. 10 yıllık değerlendirmenin en önemli çıktısı Türkiye’de hava kirliliğinin halen düzenli ve yeterli ölçülmediği oldu.
Partikül madde, demansı artırıyor
Raporda PM2.5 kirliliğine uzun süreli maruz kalmanın demans riskini önemli oranda artırdığı ifade edildi. THHP’nin yayınladığı rapora göre PM2.5 düzeyinin yıllık ortalamada her 5 mikrogram arttığında demans riskinin yaklaşık yüzde 8 yükseldiği belirtildi.
“Ozon, insan sağlığına zarar veriyor”
Raporda, hava kirliliğinin başka bir boyutunun ozon kirliği olduğu ifade edildi. THHP Yürütme Kurulu Üyesi Prof. Dr. Melike Yavuz, atmosferin üst katmanlarında yaşamı koruyan ozonun yer seviyesinde zararlı bir kirleticiye dönüşüp gökyüzünde kalkan iken yeryüzünde zehir olduğunu dile getirdi. Özellikle çocuklar, yaşlılar, açık havada çalışanlar ve kronik hastalıkları olanların ozona karşı daha hassas olduğunu ifade eden Yavuz, solunum yollarında tahriş, iltihaplanma ve akciğer fonksiyonlarında azalma gibi sağlık sorunlarına yol açtığını söyledi.
Hava kirliliğiyle nasıl mücadele edilmeli?
THHP, raporda Türkiye’nin hava kirliliğinin ve buna bağlı sağlık sorunlarının ve mali yükün azaltılması için atılması gereken adımları sıraladı. Ekonomik etki analizlerinin politikaya uyarlanmasını ve kirlilik önleme politikalarının kamu yatırım planlarına entegre edilmesi gerektiğini söyledi. Raporda, ulusal hava kalite sisteminin güçlendirilmesi, verilerin şeffaf ve kamuya açık olması, partikül maddenin ulusal limit değerinin belirlenmesi, kirletici kaynaklarının azaltılması, hava kirliliği ile mücadelenin sağlık politikalarına entegre edilmesi ve iklim krizi ve çocuk sağlığı odaklı programların hayata geçirilmesi gerektiği ifade edildi.
