Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail kuşatması altındaki Gazze Şeridi’ni çevreleyen İsrail topluluklarına düzenlediği saldırı, 1.400 İsraillinin öldürüldüğünü ve 200’den fazla rehinenin alındığını (çoğu hala esaret altında) gördü ve İsrail ordusunun öfkeli bir tepkisine neden oldu. O zamandan beri, İsrail’in sert misillemesi binlerce can aldı. İsrail, Hamas’ın askeri kapasitesini yok etme hedefini sürdürmeye devam ederse, kampanya sayısız daha fazlasını talep edecek. Yüz binlerce kişi yerinden edildi ve İsrail’in kuzey ve orta Gazze’nin çoğunu yerle bir ettiği için birçoğunun geri dönecek bir evi yok. Ancak şiddet en çok Gazze ve İsrail’de hissedilirken, Kriz Grubu’nun aşağıdaki ankette ana hatlarıyla belirttiği gibi, bölge genelinde de sonuçları var.
Mısır
İsrail’in 7 Ekim’deki Hamas saldırılarından sonra Gazze’yi bombalamaya başlamasından bu yana Mısırlı yetkililer, kıyı şeridindeki Filistinlilerin Mısır sınırındaki Refah kapısından Sina Yarımadası’na akın etmesinden endişe duyuyor. Filistinlilerin kitlesel olarak yerinden edilme korkusu, diğer şeylerin yanı sıra, İsrail’in Savunma Bakanı Yoav Gallant’ın Gazze’ye gıda, elektrik ve yakıt ithalatını yasaklayan “tam bir abluka” olarak tanımladığı şeyi dayatması; mevcut ve eski İsrailli yetkililerin halkı kovmak istediklerine dair imaları; ve 21 Ekim İsrail makamları, Gazze’nin kuzeyindeki 1,1 milyon Filistinliyi Gazze Şeridi’nin güney kısmına taşınmaya çağırdı. Kahire’nin tutumu, kara harekâtı devam ederken artan sivil ölümlerinin yanı sıra Avrupa ve ABD’nin bildirdiği raporlardan da etkileniyor.
Mısır, bölgesel ve uluslararası ortaklarına, hem ilkesel hem de pragmatik nedenlerle Gazze’den yerinden edilmiş insanların iniş noktası olmak istemediğinin sinyalini verdi. Kahire, İsrail’in bağımsızlığını takip eden 1948 savaşında, günümüzde Gazze’de yaşayan birçok kişinin ve atalarının şu anda İsrail olan köyleri terk ettiği veya zorla terk ettiği zaman olanları hatırlıyor. İsrail, savaş sona erdiğinde ayrılan Filistinlilerin evlerine dönmelerine izin vermedi ve Kahire, mevcut çatışmaların azalmasından sonra bu modelin çok kolay bir şekilde tekrarlanabileceğine inanıyor. Şu anda Gazze’de yaşayan birçok insan ikinci veya üçüncü kez mülteci olacak, bu da Filistinlilerin devlet olma isteklerini daha da boşa çıkaracak ve yerinden edilenlerin bakım yükünü Mısır’a kaydıracaktı. 21 Ekim’de Cumhurbaşkanı Abdülfettah El Sisi, “Filistin davasının adil bir çözüm olmadan tasfiyesi ihtimal dışıdır. Hiçbir durumda Mısır’ın pahasına olmayacak. Kesinlikle hayır”. Kahire, bu tutumunu sürdürürken diğer Arap başkentleri ve Filistinli militan grupların yanı sıra Mısır ve diğer Arap ülkelerindeki halktan da destek alıyor.
Ürdün
Hamas’ın 7 Ekim’deki saldırısının ardından İsrail’in Gazze’ye saldırması ve bunun sonucunda ortaya çıkan insani felaket Ürdünlüleri öfkelendirdi. İsrail’in Gazze’nin Filistinli nüfusunu sürmek istediğine dair spekülasyonlar, Batı Şeria’daki Filistinlileri Ürdün’e zorlamayı planladığına dair onlarca yıllık korkuları da körükledi. Ürdünlüler her gün ülkenin dört bir yanında sokaklara döküldü. Amman’daki ABD ve İsrail büyükelçiliklerinin önünde ve şehir merkezinde yapılan gösterilerin boyutu eşi benzeri görülmemiş boyutlarda. Pek çok Ürdünlü için bugünkü kriz, ilk kez bir halk protestosuna katıldıkları anlamına geliyor. Hem yurtiçinde hem de yurtdışında huzursuzluktan endişe duyan Kral II. Abdullah, “tüm bölgenin uçuruma düşmenin eşiğinde” olduğu konusunda uyardı.
Ürdünlü yorumcular, özellikle de Filistin kökenliler, Batılı ülkelerin Gazze’de İsrail’e açık çek verdiğini, Filistin halkının İsrail ve Batı medyasında rutin olarak insanlıktan çıkarıldığını öfkeyle savunuyorlar. Filistin asıllı Kraliçe Rania, 24 Ekim’de CNN’e verdiği röportajda, Filistinli bakış açılarını temsil eden herkesin önce Hamas’ın saldırısını kınamasını talep eden Batılı gazetecilerin “insanlıklarının çapraz sorguya çekilmesi ve ahlaki kimliklerini göstermeleri” gerektiğini söyleyerek Batılı ülkeleri “göze batan çifte standartları” nedeniyle kınadı. Bu mesajı bu kadar yüksek profilli bir platformda vermesi, monarşinin, çoğu 1948 veya 1967 savaşlarından mülteci olan ülkenin Filistin kökenli nüfusunun tepkisinden endişe duyduğunu gösteriyor. (Ürdün, Filistinli mültecilere vatandaşlık veren tek Arap ülkesidir.)
Lübnan
İsrail ile güçlü Şii milis gücü Hizbullah arasındaki düşmanlık tarihi göz önüne alındığında, Lübnan, filizlenen Gazze krizi nedeniyle topyekûn bir savaşa girme olasılığı en yüksek ülkedir. Son haftalarda neredeyse sürekli ateş değişimleri bu izlenimi güçlendiriyor. Doğru, Lübnan’ın tüm büyük siyasi partileri böyle bir savaşın olmasını istemediklerini açıkladılar. Yine de, daha az endişeli zamanlarda bile, Hizbullah, kararlarını iç siyasi incelemeye tabi tutmadan, devasa cephaneliğini ne zaman ve nasıl konuşlandıracağına dair yargılar da dahil olmak üzere kendi dış politikasını izledi. Bu nedenle, Hizbullah’ın kendisi daha geniş bir çatışmadan kaçınmayı tercih edeceğini söylese de, Lübnanlı aktörlerin hiçbir kombinasyonu Lübnan-İsrail sınırında çatışmalara girmesini engelleyemez – bu tür düşmanlıklar ülkeyi güçlü güney komşusuyla sürekli cezalandırıcı bir çatışmaya sürüklenme tehdidi altında bıraksa da.
Türkiye
7 Ekim saldırılarının hemen ardından Ankara, tarafları gerilimi düşürmeye ve daha geniş bir çatışmayı önlemeye zorlamak için yoğun bir diplomasi yürüttü. Dengeli bir retorik kullanarak, İsrail bombardımanı Gazze’nin bazı kısımlarını enkaza çevirirken ve Hamas İsrail’e roket atmaya devam ederken, her iki tarafı da itidalli olmaya çağırdı. Türk yetkililer ayrıca, gerginliğin azaltılması için taraflar arasında arabuluculuk yapmaya ve 1967 sınırları temelinde iki devletli bir çözüm için çalışmaya hazır olduklarını söylediler – potansiyel olarak Ankara ve diğer dış aktörler garantör olarak hizmet edecek. Türkiye hükümetinin, başkan İsmail Haniye de dahil olmak üzere kilit Hamas liderlerinden ülkeyi terk etmelerini istediği bildirildi, ancak Ankara, muhtemelen Hamas yanlısı yerel seçmenlerin kınamasından kaçınmak istediği için bunu reddetti.
İsrail’in askeri harekâtı genişledikçe, Türkiye bunu daha keskin bir şekilde eleştirmeye başladı. Kamuoyunun yoğun bir şekilde görüşünü yansıtan Türk yetkililer, kampanyayı son derece orantısız ve 7 Ekim saldırılarına verilecek haklı bir yanıtın sınırları dışında olarak görüyorlar. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 26 Ekim’de yaptığı açıklamada, “İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırıları uzun süredir meşru müdafaa sınırlarını aştı ve açık zulme, katliama ve barbarlığa dönüştü” dedi. Hamas savaşçılarını “topraklarını korumaya çalıştıkları” için ayrı ayrı savundu. Türk yetkililer, İsrail’in Gazze’ye yönelik kara harekâtının ilerledikçe masum sivillere daha fazla sefalet getireceğinden endişe ediyor. Gazze’ye insani yardım ulaştırmanın aciliyetini vurguluyorlar ve bu konuyu Türkiye’nin taraflarla diplomatik ilişkilerinde bastırıyorlar. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, Ankara, İsrail’in 30 Ekim’de Gazze’deki Türk-Filistin Dostluk Hastanesi’ne düzenlediği saldırıyı şiddetle kınadı, bu saldırı Türk makamlarını özellikle hayal kırıklığına uğrattı, çünkü tesisin koordinatlarını uzun zamandan beri İsrail makamlarıyla paylaşmışlardı.
Savaş, tarafların çalkantılı bir on yılın ardından bir yıl önce tamamen restore ettiği Türk-İsrail ilişkilerini iyileştirme umutlarını şimdiden azalttı. Sorunun çoğu Gazze’deki Filistin durumuyla bağlantılıydı. Ankara, 2010 yılının ortalarında, İsrail güçlerinin kıyı şeridine insani yardım taşıyan bir Türk sivil filosuna ait bir gemi olan Mavi Marmara’ya baskın düzenlemesinin ardından İsrail ile ilişkilerini kesti. İsrail askerleri bu olayda on Türk mürettebatını öldürdü. İsrail ve Türkiye’nin ilişkileri yeniden kurması altı yıl sürdü, ancak 2018’de yeniden koptuklarını gördüler. O yılın Mayıs ayında Ankara, İsrail askerlerinin Gazze sınırında 60 Filistinli protestocuyu öldürmesinin ardından ilişkilerin seviyesini düşürdü ve İsrail büyükelçisini sınır dışı etti. Türkiye, 2021 ve 2022 yıllarında daha pragmatik bir dış politikaya yönelmesi ve Doğu Akdeniz’deki izolasyonundan kurtulma çabası kapsamında İsrail ile bir kez daha tam diplomatik ilişkilere yeniden başladı. İki ülke, diğer şeylerin yanı sıra, İsrail’den Türkiye üzerinden ve oradan da Avrupa’ya uzanacak bir doğalgaz boru hattı inşa etmeyi düşünüyordu . Ancak bu projenin kaderi artık giderek daha belirsiz hale geliyor. 28 Ekim’de İsrail, Dışişleri Bakanı Eli Cohen’in İsrail’in savaştaki tutumunu eleştiren “vahim açıklamalar” olarak adlandırdığı şeyden memnun olmayan Türkiye’deki diplomatlarını geri çağırdı.
Bu arada Türkiye’nin Hamas’a yaklaşımı tabloyu karmaşıklaştırıyor. ABD, diğer bazı Batılı devletler ve İsrail’in aksine, Ankara grubu hiçbir zaman terör örgütü olarak tanımlamadı. Nitekim Ankara, Hamas’ı “silahlı bir direniş” ten iki devletli çözüm senaryosunda potansiyel bir ortağa dönüştürmeye çalışmak için (başarısız bir şekilde) yıllarca çaba harcadı, özellikle de siyasi kanadını güçlendirerek. Nitekim bu kanada bağlı üyeler Türk şehirlerine sığındılar. İsrail, Ankara’yı tutumu nedeniyle uzun süredir eleştiriyor ve iki ülkenin son normalleşme sürecinin ortasında, Ankara’nın Hamas’ın Türkiye’deki manevra alanını sınırlamak için adımlar attığı bildiriliyor. Hareketin siyasi kanadının adı geçen lideri Haniye de dahil olmak üzere birçok Hamas üyesinin sonuç olarak Katar’a gittiği bildirildi. Türkiye’nin Hamas’ın siyasi bileşeni üzerindeki nüfuzunun boyutu bugün belirsiz, ancak son birkaç yılda Hamas’ın İran destekli askeri kanadının (Ankara’nın üzerinde hiçbir etkisi yok) hakimiyetini ortaya koymasıyla muhtemelen azaldı.
Kaynak:
International Crises Group
