2024’ün ilk günü sabah otururken birden aklıma geldi. Çeşitli yollardan basında kitaplar tanıtılıyordu. Ama bunların pek azı denizcilik hakkındadır. Böylece bu yılın programı kafamda birden oluştu. Hemen yerimden fırladım ve kalemi kağıdı elime aldım… diyemiyorum, bilgisayarın kapağını açtım!..
Bundan yirmi yıl önce ülkemizde belki çok az denizcilik üzerine kitap vardı diyebiliriz. Ama şimdi pek de öyle değil. Öncelikle genel amaçlı denizcilik yolculuklarını anlatan kitapları bir gözden geçirmeyi düşündüm. Bunların pek çoğu herkes tarafından okunabilecek kitapalardır. Ardından yelkencilerimizin dünya turu kitaplarını bilebildiğim kadarıyla hatırlarız ve tanıtırız. Sonra yelkencilik teknik kitaplarını ele alırız. Buna Deniz Kuvvetlerinin çıkardığı denizcilik kitapları ve sözlükleri de ekleyerek devam ederiz. Tabii eski yazarlarımızı da hatırlamış oluruz. Bir dergi yazarı olarak denizcilik ve bahriye dergilerini de ele alır ve seyre devam ederiz diye düşünüyorum.
Yüzyıllar önce Portekiz İspanyol İngiliz Hollandalı Fransız Rus kaptanların seyir notlarından oluşmuş seyir defterleri zamanla basılmıştır. Önceleri stratejik öneme sahip bu jurnaller zamanla gizliliğini yitirince basılıp hatta başka dillere çevrilerek yayınlanmıştır. Bu tip ciltlerden oluşmuş kitaplar vardır. Hatta 1800 lerde cep kitapları biçiminde küçükleri basılmış yolculuklarda insanlara arkadaşlık rtmişlrdir. Bunların ayrıca zenginlerin kitaplıkları için altın yaldızlı çok süslüleri de vardır. Bunlar adeta sanat eserleri gibidirler. Günümüzde bu tip seyir kitaplarını tek tek elde etmek yerine gezileri ve kaptanları anlatan özet kitaplar vardır. Ülkemizde pek rastlanmayan bu tip kitaplara bir örnek belki de rastladığım ilk örnekten bahsedeceğim ilk olarak. Üstelik bu kitapları genel okuyucu da değişik bir edebiyat harici kitap olarak dahi okuyabilir. O nedenle önemserim.
İşte bunlarda biri DÜNYANIN ÇEHRESİNİ DEĞİŞTİREN SEYAHATLER, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkmış basım yılı 2014. Orijinal adı “Voyages That Changed The World”, yazar popüler deniz tarihi yazarlarından olduğu için okuması kolay ama doyurucu bir giriş yazmamış. Ama kitabın titiz çevirisi ise Deniz Berktay tarafından gerçekleştirilmiş. Emeğine sağlık. Kitap 27 bölümden oluşmaktadır.
Hele bizi gibi orada “bir köy var uzakta gitmesek de, görmesek de o köy bizim köyümüzdür” okul şarkısıyla büyüyenler için gerçekten heyecan verici bir kitap!..
İlginç konularla başlıyor: mesela bildiğimiz Fenikelilerin Atlatiğe açılıp güney kıyı seyriyle Afrika sahillerini dönüp Kızıldeniz’den kuzeye gelmelerini okuyunca ne kadar değil de o kadar denizci oldukşlarını öğreniyoruz!.. Rahip Brendan’ın kuzey denizlerindeki gezileri anlatılıyor. Sonra Macellan biliniyor da kaptan F Drake’in dünya turu belki daha az biliniyor. Yine Portekiz İspanyol kaptanlar biliniyor ama Hollanda’lı ve Rus kaptanların yaptığı uzun yolculuklar daha az biliniyor.
Mesela 18.yyıl ki, yelkenin altın çağı olduğundan, bende çok heyecan verici bir yeri vardır, Tahiti adalarını ilk keşfeden Captain James Cook’un değil de, ondan önceki yıl adeta ekspres posta gemisi gibi hızla dünya turu yapan Kaptan S. Wallis olduğunu sanırım ilk defa bu kitapta ülkemiz okuyucusu öğreniyor. Öte yandan Roggeven’ sürprizli yarım kalan yolculuğu. Kaptan G Anson’un güney denizlerinde ki stratejik yolculuğunda asteğmen Byron (ki Lord Byron’un dedesi) bulunuyordu. İleride komodor olacaktır. Carteret Wallis Bouganville, Cook vb gibi isimler ile 18.yyılın bende çok önemli ve heyecan verici yeri vardır. Tekrar ediyorum ne de olsa yelkenin altın çağıdır. Öte yandan 18.yyıl dünyanın günümüze kadar şekillenmesine neden olan akıl çağıdır.
Daha fazla kaptırmadan devam edeyim ünlü roman değil de hakiki Robenson Crusoe’nun hayatının yaşandığı yolculuğun hikayesi anlatılıyor. Böylece uzayıp giden bölümler Hint Okyanusu, Çin denizi, Atlantik, Pasifik okyanus geçiş ve keşifleri ile devam ediyor. Modern zamanlar yolculukları ile sona yaklaşıyor. Tabii kutupların keşif yolculuklarına da değiniliyor, en sonunda da denizlerin altının keşfiyle kitap son buluyor. Zaman zaman tekrar bölüm, bölüm okunacak bir kaynak olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim.
