EBSO’nun ‘2023 Yılında Dünya ve Türkiye Ekonomisi & 2024 Yılına Bakış’ raporuna göre, dünya ticaret hacmindeki gelişmeler, dünya ekonomisinin farklı bir sürece girdiğine işaret ediyor
Ege Bölgesi Sanayi Odası (EBSO), ‘2023 Yılında Dünya ve Türkiye Ekonomisi & 2024 Yılına Bakış’ raporunu yayınladı. EBSO raporunda, dünya ticaret hacmindeki gelişmelerin, dünya ekonomisi ve küreselleşmenin farklı bir sürece girdiğine işaret ettiği belirtildi. Buna göre, 2022 yılında yüzde 5,1 oranında büyüyen ticaret hacmi 2023’te durgunluk sürecine girerek yalnızca yüzde 0,9 oranında arttı. Rapora göre, küreselleşme sürecinin bir yol ayrımına geldiği ve bölgeselleşmenin ön plana çıkacağı vurgulandı.
EBSO raporunda ülkeler bazında gelişmelere bakıldığında 2023’te ABD’nin yüzde 2,1, Çin’in yüzde 5, üçüncü büyük ekonomi olan Japonya’nın da yüzde 2 büyümesinin öngörüldüğü aktarıldı. Türkiye’nin en önemli pazarı olan Avrupa’da gerçekleşmesi beklenen büyüme hızı ise binde 7 düzeyinde kaldı. Bunda Almanya ekonomisinin binde 5 küçülecek olması ve Fransa ile İtalya’nın yavaş büyümeleri etkili oldu. Rapora göre, Almanya dışında Arjantin’in de yüzde 2,5 oranında küçülmesi beklenmekte.
GSYİH’de 3,6 trilyon dolar öngörüsü
2023 yılında ülkelerin gösterdiği büyüme performansları sonucunda GSYİH büyüklükleri de değişiklik gösterdi. IMF tablosunda yer alan öngörülere göre, 2023 yılı sonu itibarıyla Türkiye’nin bir trilyon 155 milyar dolarlık ekonomik büyüklüğe ulaşması ve böylece Suudi Arabistan ile Hollanda’yı yeniden geçmesi bekleniyor. Satın alma gücü paritesi yaklaşımı çerçevesinde ise 2023 yılı itibarıyla Türkiye’nin GSYİH’sının, 2022 yılına göre 261 milyar dolara artarak 3,6 trilyon dolara ulaşması öngörüldü.
Öte yandan, 2023’te Japonya’nın Almanya’yı geçerek ABD ve Çin’in ardından yeniden üçüncü büyük ekonomi konumuna geldiği görüldü. Rusya’nın sırasını Kanada’ya, Kanada’nın da Brezilya’ya kaptırması bekleniyor. 2023 yılı sonunda cari dolar bazlı olarak GSYİH’nın; ABD’de 26,9 trilyon dolara, Çin’de 17,7 trilyon dolara, Japonya’da ise 4,4 trilyon dolara yükselmesi öngörülmekte. Bu üç ülkenin küresel hasılaya katkısı ise yüzde 44,9 düzeyine ulaştı. 2023 yılında dolar bazında GSYİH’sı küçülmesi beklenen ülkeler ise Çin, Almanya, Kanada, Rusya, S. Arabistan, Arjantin ve G. Afrika Cumhuriyeti oldu. 382 milyar dolar ile Rusya ve 185 milyar dolar ile Çin, GSYİH’sı en fazla gerileyen ülkeler oldu.
Yeni bölgesel oluşumlar gündeme gelecek
Raporda ayrıca, 1989 yılında Doğu Blokunun yıkılmasıyla hem genişlik hem de hız kazanan küreselleşmenin önce küresel finans krizi, sonra da pandemi nedeniyle yavaşladığı ve sınırına geldiği belirtildi. EBSO raporuna göre, Rusya-Ukrayna savaşı, Ortadoğu’da bitmeyen kaos ve yeni jeopolitik fay hatlarının oluştuğu Çin-Uzakdoğu bölgesindeki gelişmelerin, küreselleşmenin siyasi boyutta da sınırlarına ulaştığı, yeni bölgesel oluşumların gündeme gelmesi olasılığının arttığına ilişkin işaretler olarak değerlendirildi. Raporda, yeni bir düzen arayışının varlığı ve bunun olası sonuçlarını dikkate alacak şekilde stratejiler geliştirmenin önemine dikkat çekildi.
2023 yılı sonunda küresel ticaret hacminin yalnızca binde 9 artmasının beklendiğinin yazıldığı rapora göre, bu hız 2009 ve 2020 yıllarındaki küçülmenin ardından görülen en düşük hız olarak kayda geçti. Buna göre, küresel ticaret hacmi; 2009 yılındaki küresel finans krizi ile 2020 yılında karşılaşılan pandemi krizinin ardından en büyük darbeyi 2023 yılında yaşadı. Bu gelişmenin gerisinde; gelişmiş ülkelerin enflasyonla mücadele amacıyla talebi kontrol etmeleri kadar gelişmekte olan ülkelerin hızlı artmış dış borçları yanında yeterli dış kaynağa ulaşamamaları nedeniyle ithalatlarını artıramamaları yer aldı.
Gelişmekte olan ülkeler kaynak ihtiyacı çekiyor
Bu gelişmelere bağlı olarak, küresel ticaret hacmindeki belirgin yavaşlama ile birlikte 2023 yılında küresel mal ihracatının 23,4 trilyon dolar, mal ve hizmet ihracatının ise 30,8 trilyon dolar olarak gerçekleşmesi öngörüldü. Bu verilere göre, mal ve hizmet ihracatının 2023 yılında, 2022 yılına göre, 320 milyar dolar gerilemesi beklenmekte. EBSO raporuna göre, 2023 yılında dış ticaret boyutuyla ilgili olarak dikkati çeken bir gelişme de gelişmekte olan ülkelerin ithalatları yüzde 1,7 artarken, ihracatlarının yüzde 0,1 azalması oldu. Gelişmiş ülkeler ise ihracatlarını yüzde 1,8 oranında artırırken ithalatları sadece binde bir oranında arttı. Rapora göre bu durum, gelişmekte olan ülkelerin kaynak ihtiyacı ve dış borç ödemeleri boyutunda sorunla karşılaştıklarına işaret etti.
Küresel ticaret hacmindeki yavaşlamayı açıklamakta kullanılabilecek bir diğer gösterge ise mal fiyatlarındaki gerileme olarak ele alındı. 2023 yılında petrol dışı ürün fiyatlarında yüzde 6,3, petrol fiyatlarında ise yüzde 16,5 oranında bir gerileme oldu. Petrol fiyatlarının navlun maliyetlerinin önemli bir unsuru olması yanında üretim ve tüketim alanlarının farklılığına bağlı olarak nakliyesi çok fazla yapılan bir ürün olarak ele alındığı raporda, 2023 için hem ticareti yapılan ürünlerin değerinin hem de nakliye maliyetlerinin düştüğü bir yıl tanımlaması yapıldı.
Mal ihracatının 700 milyar dolar gerilemesi bekleniyor
EBSO raporunda, dış ticaretteki gelişmelere daha uzun dönemli olarak bakıldığında küresel ticaret hacmine ilişkin trend doğrusunun uzun süre üretim artışından daha yüksek seyrettiği ancak son yıllarda belirgin bir şekilde gerilediği sonucuna da varıldı. Özellikle dış kaynağa ve girdilere bağlı olarak üretim ve ihracat yapan ülkelerin/firmaların bu eğilimi dikkate alarak iç/dış pazar yapısını gözden geçirmeleri tavsiye edildi. Mal ihracatının 2023’te 700 milyar dolar gerileyerek 23,5 trilyon dolara düştüğü, hizmet ihracatının ise 2023 yılında 500 milyar dolar artarak 7,4 trilyon dolara ulaştığı belirtilen EBSO raporuna göre, mal ve hizmet ticaretinin küresel hasılaya oranının 2023 yılında yüzde 29,6 olarak gerçekleşmesi beklendi. Bu oranın ‘küresel dışa açıklık oranı’ olarak tanımlandığı raporda, küreselleşmenin ticaret yaratıcı olumlu etkileri yanında kriz geçişkenliğini artırması gibi olumsuz etkileri de olabileceği vurgulandı.
Raporda öte yandan, 1980-2023 döneminde en yüksek küresel hasıla artışının yüzde 3,9 ile 2000-2009 döneminde gerçekleştiği, izleyen onar yıllık dönemlerde bu hızın düzenli olarak yavaşladığı ve 2014-2023 döneminde yüzde 3 düzeyine gerilediği vurgulandı. Bu durum dünya geneli ve ülkeler özelinde çevre ve ekolojik dengeler ve dolayısıyla ‘Yeşil Mutabakat’ bağlamında büyümede yeni bir optimum hız ve anlayışa olan ihtiyacı ortaya koydu. Bu arada küresel mal ve hizmet ticaret hacmindeki en yüksek oranlı artışın yüzde 6,6 ile 1990-1999 döneminde gerçekleştiği ve bu artış hızının da izleyen her 10 yıllık dönemde düzenli olarak gerilediği görülürken, küreselleşme sürecinin başlangıcında ticaret yaratıcı etkilerin çok güçlü olduğu ve zaman içinde yavaşladığı ifade edildi.
Dünya ekonomisi ‘küreselleşme sonrası’ aşamaya yöneliyor
Raporda, bu açıklamalar çerçevesinde 2023 yılında küresel ticarette bir yavaşlama yaşandığı, bu yavaşlamanın, başta Çin, Almanya gibi, dış talep ile büyüyen ülkeleri de yavaşlattığı, dünya ekonomisinin ‘küreselleşme sonrası’ bir aşamaya doğru yöneldiği, ancak buna ilişkin senaryonun da henüz tamamlanamadığı kaydedildi. 20. yüzyılda yaşanan her sistem tıkanıklığının savaşlarla aşılmaya çalışıldığının da dikkate alındığı rapora göre, gerek ülke yönetimlerinin gerekse insanlığın çok daha dikkatli ve bilinçli olması gerektiğinin altı çizildi.
Küresel finans krizinin ve pandemiyle mücadelenin yan etkilerinden biri olan enflasyonun tüm ülkeleri az ya da çok etkilediğinin de belirtildiği EBSO raporunda, bu sorunun kalıcı hale dönüşmesini istemeyen ülkelerin güçlü anti-enflasyonist politikaları devreye aldığı, bunun sonucunda da 2023’ün; enflasyonla mücadelede önemli kazanımların elde edildiği bir yıl olduğu vurgusu yapıldı. Rapora göre, incelenen ülkeler içinde 2023 yılında en yüksek tüketici enflasyonunun Arjantin’de olması beklenirken, 2010 sonrasında bir türlü ekonomik kriz ikliminden çıkamayan bu ülkenin enflasyon açısından 2023 yılında bir üst platoya yükseldiği ifade edildi. Ayrıca bu ülkenin, tabloda yer alan ülkeler arasında enflasyonu artırma başarısı gösteren tek ülke konumunda olduğuna dikkat çekildi.
Türkiye, enflasyonla mücadelede mesafe alamadı
EBSO raporunda, Arjantin’in ardından 2023 yılında enflasyonla mücadelede başarısız olan ve mesafe alamayan tek büyük ülkenin ise Türkiye olduğu kaydedildi. Enflasyonun 2022 yılındaki düzeyi olan yüzde 64’ü 2023 yılında da sürdürdüğünün vurgulandığı rapora göre, tabloda yer alan ve çoğu Türkiye’nin ya büyük bir pazarı ya da ciddi rakibi olan ülkelerde enflasyonun tek haneli olmasının yerli Türkiye’deki üretici ve ihracatçıların işlerinin oldukça zor olduğunu ortaya koydu.
Diğer taraftan, geçmiş yıllarda bir şekilde sürdürülebilen bu yapının gerek iç makro ekonomik gerekse küresel koşullar nedeniyle daha fazla devam etmesi olası olmadığının aktarıldığı raporda, Türkiye’nin jeopolitik riskleri ve finansal kırılganlarının yüksek enflasyonu taşımaya daha fazla imkan vermediğinin altı çizildi. Raporda, Türkiye’nin enflasyonu bugüne kadar olduğundan daha ciddi ele alması ve bir an önce pazar ve rakip ülkeler düzeyine düşürmesi çağrısı yapıldı.
Enflasyon diğer ülkelerde yapısal kimlik kazanmadı
Raporda öte yandan, 2023 yılı itibarıyla enflasyonla mücadele karnelerine bakıldığında Macaristan, İtalya, Hollanda, Bulgaristan ve Romanya’nın üstün performans gösterdiği, diğer ülkelerin de enflasyonu az ya da çok geriletmeyi başardığı kaydedildi. Bu durum, söz konusu ülkelerin enflasyonun konjonktürel bir nitelikte kalmasına, yapısal kimlik kazanmamasına çaba gösterdiklerini ortaya koydu.
2023 yılını yüzde 3 büyümeyle kapatmış olduğu tahmin edilen dünya ekonomisinin 2024 yılında binde bir oranında yavaşlayacağı ve yüzde 2,9 oranında büyüyeceği öngörülmektedir. Bu gösterge 2023 yılına benzer bir ekonomik iklim beklentisine işaret etmektedir. Ancak, farklı coğrafyalardaki fay hatlarında birikmiş riskli jeopolitik enerjilerin varlığı ve bunların dünyaya büyük bir göktaşı çarpması benzeri etkide bulunma potansiyeli göz ardı edilmemelidir.
2024’te küresel hasıla 110 trilyon doları zorlayacak
2024 yılına ilişkin tahmin ve öngörülerin de ele alındığı EBSO raporunda, gelişmiş ülkelerin yüzde 1,4, gelişmekte olan ülkelerin ise yüzde 4 oranında büyüyeceği tahmin edildi. Bu verilere göre, 2024 yılında küresel büyümede beklenen sınırlı yavaşlamanın gelişmiş ülkeler kaynaklı olması öngörülüyor. Bu öngörülere bağlı olarak 2024 yılında küresel hasılanın nominal olarak 5,2 trilyon dolar artarak 109,7 trilyon dolara ulaşması beklenmekte. Bir başka deyişle, küresel üretim hacmi yaklaşık altı Türkiye üretimi kadar artacak.
Dünya mal hizmet ticaret hacminin de 2024 yılında yüzde 3,5 oranında genişleyeceği ve 32 trilyon doları aşacağının öngörüldüğü raporda, bu tutarın 24,6 trilyon dolarlık kısmının mal, 7,9 trilyon dolarının ise hizmet ticaretinden oluşması beklendi. 2024 yılında, gelişmiş ülkelerin ithalatının yüzde 3, ihracatının yüzde 3,1 oranında, gelişmekte olan ülkelerde ihracatın yüzde 4,2, ithalatın 4,4 oranında artacağı öngörülmekte. Bu veriler küresel ticarette normalleşme beklendiği anlamına geldi. Diğer taraftan, 2023 yılında yüzde 16,5 oranında gerileyen petrol fiyatlarının 2024 yılında önemli bir değişikliğe uğramayacağı öngörülüyor.
Türkiye’de iç talep artışı yavaşlayacak
Raporda ayrıca, 2024 yılında enflasyonun gelişmiş ülkelerde düşürülmeye devam edilerek yüzde 3 düzeyine çekilebileceği, gelişmekte olan ülkelerde ise sınırlı düşme sonucunda yüzde 7,8 düzeyine geleceğinin beklendiği kaydedildi. EBSO raporuna göre, 2024 yılının ikinci yarısı ile 2025 yılının genelinde Türkiye’de iç talep artışının önemli oranda yavaşlayacak. Bu nedenle üretim ve istihdam artışı daha çok dış talebe bağlı olacak. Dolayısıyla 2024 yılında Türkiye’nin geleneksel pazarlarındaki gelişmeler önem kazanacak.
Öte yandan Avrupa bölgesi ekonomisinde 2024 yılında sınırlı da olsa bir canlanma beklendiği belirtilen rapora göre, Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya gibi Türkiye’nin ihracatında ilk sıralarda yer alan ülkelerin durgunluktan pek çıkamayacakları öngörülüyor. Yine alışverişlerin yoğun olduğu Rusya’da da büyüme hızının gerilemesi beklenmekte.
