Denizcilik tarihinde keşif ve seyir kitaplarını tanıtmaya devam ediyorum. Geçen yazıda Kaptan Francis Drake’in bir Türk yazar tarafından yazılmış biyografik kitabından ve yelkenlisinden bahsettim. Bu bir ilk di Türkiye’de. Bu sefer 16 ve 17.yyılın korsan denizci imajının yerine donanmalar çağı olan 18.yüzyıl da ki bilimsel keşif gezileri -ki benim en çok sevdiğim ve heyecanlandığım- kitaplarından bahsedeceğim. Bu yüzyılda “Komodor G. Anson’un askeri amaçlı keşif yolculuklarını bir kenara bırakırsak. Önemli iki keşif gezisi unutulmazlar arasına girmiştir. Her ikisi de Türkçeye çevrilmiş olup yayınlanmıştır. İlki neredeyse herkesin bildiği diyebileceğim ünlü İngiliz denizci Kaptan James Cook’un keşif yolculukları kitabıdır.
18. Yüzyıl Klasik Çağ, Akıl Çağı diye adlandırılsa da köle ticareti yeni yerlere el koyma ve zulüm alabildiğine devam etmiştir. Ama denizlerde korsanlık tipi ve kişisel becerilere dayalı denizcilik hareketleri yerine İngiltere’nin denizciliği devlet politikası haline getirmesi ile donanma kavramına bir disiplin de gelmiştir. Ardından askeri keşif amaçlı bir dizi dünya turu yapılmıştır. 18.yüzyılın ikinci yarısında ise bahsedeceğimiz bilimsel amaçlı dünya turları başlamıştır. Elbette bunların bilimsel araştırmalar için bilim adamı yolcuları vardı ama üstü örtülü bazı amaçları da olduğu bir gerçektir. En önemli amaç da antik çağdan beri Büyük Güney Kıtası’nı bulmak ve ele geçirmektir.
Kaptan James Cook böyle bir araştırma gezisi ve dünya turuna uygun görülmesinin nedenine kısaca değinirsek yaşamı hakkında da bazı ip uçları vermiş oluruz. Cook ergenlik yaşında yük yelkenlilerinde başlayan gemicilik hayatını, yaklaşık 10 yıl sonra ikinci kaptanlığa yükselmiş olarak görüyoruz. Bu esnada Amerika kıtasındaki savaşlar için donanmaya, aslında sivil gemilerde çalışma izni olduğu halde gönüllü olarak baş vurur ve kabul edilir.
Görevi sırasında denizcilik başarılarının yanı sıra Kanada’nın batı sahillerinin harita mesaha çalışmalarındaki yeteneğinin görev yaptığı gemi komutanı tarafından fark edilmesi ve kendisini daima kollaması çıkışında en önemli etkendir diyebiliriz. Ama James Cook’un doğası gereği bilimsel yöntemli bakış açısı ve üstelik mesleğini ve denizciliği çok sevmesi başarısındaki asıl nedendir. Üstelik ciddi, az konuşan ve alçak gönüllü olması onu ileride altlarının tümü tarafından peşinden gözü kapalı takip etmesi tüm bunların kanıtıdır. Böylece çok başarılı iki dünya keşif turu yapar.
Yeni Zelanda, Avusturalya’da keşifler ve haritalama yapar. Bu sırada iskorbüt hastalığının üstesinden gelir. Bu hastalıktan hiç mürettebat kaybetmez. İkinci turda navigasyon sırasında günümüz kesinliğine yakın enlem boylam tayini yapar. Antarktika’ya varan ilk kaptandır. Dönünce rahat bir emeklilik görevi verilmesine rağmen üçüncü dünya turu yolculuğuna çıkar. Bu yolculukta kuzey geçidinde keşifler yapar. Ama şansız bir biçimde Hawaii yerlileri tarafından öldürülür.
İlk yolculuğundaki gemi seçimi de ilginçtir. Yetenek ve bilgisi onu çıkacağı dünya turu yolculuğunda önerilen ve kalitesini kanıtlamış HMS DOLPHIN yelkenlisi yerine kendi önerisi olan kargo taşıyan yelkenli gemi tipini kabul ettirmesi de saygınlığının bir kanıtı olmalıdır. Bu gemi tipi yaklaşık 1300’lü yıllardan beri kömür taşımada kullanılmış ve geliştirilmiş düz karinalı çok sağlam denizci bir tekne tipidir.
Kaptan Cook bu gemilerde yıllarını geçirerek yetiştiğinden yelkenliyi çok iyi tanıyordu. Yaklaşık 30m x 9m x 3,50m, boy, en ve derinliğe sahip bu gösterişsiz ama sağlam, denizci tekne 3 direkli ve havaya göre 15-20 parça yelken taşıyabilmektedir. Az olan su kesimi sayesinde sığ sularda da seyir yapabilecektir. Bakım onarımı da daha kolay yapılabilecektir. Bu gemilerden biri donanma tarafından biri satın alınmış, adı ENDEAVOUR olarak değiştirilmiş ve dünya turuna hazırlanmıştır. Böylece barko arma üç direkli gemi tipi de haklı bir üne kavuşmuş olur. Olabildiğince kısaltmaya çalıştığım bu yaşamı kitabından okumanızı isterim. Ama çekincemi de eklemek istiyorum.
Türkiye’de basımı 460 sayfa olan kitabın daha ilk sayfalarında dikkatimi çeken denizcilik terimleri yanlışları özensizlik olarak gözüme göründü. Kanımca editörlük aşamasında denizci gözüyle okuma düzeltme yapılması gerekirdi. Ama yine de çok önemli bir kitabı belki de fark etmeden Türkçe’ye kazandırdılar. Ben Fransızca orijinalini getirtip oradan takip ettim. Kitap asıl İngilizce olup, deniz tarihi yazarı C Lloyd tarafından yazılmış sonra Fransızcaya çevrilmiş. Bizdeki çeviri Fransızca baskıyı kullanmıştır.
Bunları şöyle listeleyebiriz: “The Voyages of Captain James Cook Round the World”; selected from his Journals and edited by Christopher Lloyd. London, Cresset Press, 1949 yılında yayınlanmış olan kitap, 1980 de Gabrielle Rives tarafından Fransızcaya çevrilmiş. James Cook “Relations de Voyages Autour du Monde”; Edition François Maspero 1980 ve La Découverte/Poche tarafından 1986 da tekrar basımı yapılmıştır. Bizde ise 1997 yılında kurulan İthaki Yayınlarından 2006 yılında çıkmıştır. Sonra basıldı mı bilmiyorum? Ama bende ki Türkçe baskısı 1997, Frasızcası ise1986’dır.
