İstanbul merkezli bir düşünce kuruluşu olan Enstitü Sosyal, Türkiye’deki tek kişilik hanehalklarının yapısını inceleyen yeni bir araştırma yayımladı. “Yalnız Yaşamın Yükselişi: Türkiye’de Tek Kişilik Hane halklarının Profili” raporunun araştırmasında Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerinden elde edilen analizler kullanıldı. Enstitü Sosyal’in Rapor Bülteni’nin 122’inci sayısında, Gugar Wood iş birliğiyle yayımlanan çalışmada, tek kişilik hanehalklarının demografik özellikleri, coğrafi dağılımları, gelir düzeyleri ve sosyal ilişkileri çok yönlü biçimde ele alındı.
Rapora göre, Türkiye’de tek kişilik hanehalkı sayısı son 15 yılda iki katına çıktı. Küresel düzeyde de benzer bir eğilim gözleniyor. 1940 ile 2013 yılları arasında ABD’de tek kişilik hanehalkı sayısı dört kat arttı. Uzmanlara göre bu artış, toplumsal dinamiklerde yaşanan derin bir dönüşümü yansıtıyor. Dünyada tek kişilik hanehalklarının artışı; geç evlilik, yüksek boşanma oranları, bireysel özerklik arayışları, kentleşme ve ekonomik yaşamın farklılaşması gibi faktörlerle ilişkilendiriliyor. Türkiye’de 2014 yılında tek kişilik hanehalkı oranı yüzde 13,9 iken, 2023 yılında bu oran yüzde 19,7’ye yükseldi. 2014’te 2 milyon 931 bin olan tek kişilik hane sayısı, 2023 itibarıyla 5 milyon 192 bine ulaştı. Buna göre, Türkiye’de her beş evden biri yalnız yaşayan bireylerden oluşuyor. Aynı dönemde tek çekirdek ailelerden oluşan hanelerin oranı yüzde 66,9’dan yüzde 63,8’e gerilerken, tek ebeveyn ve çocuklardan oluşan çekirdek ailelerin oranı yüzde 7,8’den yüzde 10,6’ya çıktı. Geniş ailelerden oluşan hanelerin oranı ise yüzde 16,5’ten yüzde 14’e düştü.
İzmir’in kıyı ilçeleri tek kişilik hane halkı oranıyla öne çıkıyor
Coğrafi dağılım verilerine göre Türkiye’nin doğusuna doğru ilerledikçe hanehalkı büyüklüğü belirgin biçimde artıyor. Genç nüfusun batıya göç etmesi nedeniyle Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde tek kişilik hanehalkı oranı görece düşük seyrediyor. Ortalama hanehalkı büyüklüğünün en düşük olduğu il Çanakkale (2,54 kişi), en yüksek olduğu il ise Şırnak (4,86 kişi) olarak belirlendi. Tek kişilik hanehalklarının en yüksek orana ulaştığı iller Gümüşhane, Tunceli ve Giresun oldu. En fazla tek kişilik hanehalkı ise İstanbul’da bulunuyor. Kentte tek başına yaşayan birey sayısı 933 bin 764 olarak açıklandı. Ankara’da kırsal ilçelerde tek kişilik hane oranları yüksek seyrederken, İstanbul’da merkezî ve kozmopolit ilçelerde bu oran daha fazla. İzmir’de ise kıyı ilçeleri tek kişilik hanehalkı oranlarıyla öne çıkıyor. Raporda, net göç hızı ile tek kişilik hanehalkı oranı arasındaki ilişkinin, göç edenlerin yalnız yaşamayı tercih etmesiyle şekillendiği belirtiliyor. Büyük şehirlere iş ve eğitim fırsatları için göç eden genç profesyoneller ve üniversite öğrencilerinin yanı sıra, yaşlı bireylerin de yalnız yaşama eğilimi gösterdiği vurgulanıyor.
Erkekler bağımsız yaşamayı tercih ediyor
Demografik ve sosyoekonomik veriler, yaş ve cinsiyetin tek kişilik hanehalklarının profilinde belirleyici unsurlar olduğunu ortaya koyuyor. Genç erkeklerin iş ve eğitim gerekçesiyle bağımsız yaşamayı tercih ettiği, kadınlarda ise yalnız yaşama eğiliminin yaş ilerledikçe arttığı tespit edildi. Erkek tek kişilik hanehalklarında en yoğun yaş aralığı 25-29 olarak belirlenirken, kadınlarda bu yoğunluk 70-74 yaş aralığında görülüyor. Yaşlılık döneminde dul kalan kadın sayısının erkeklere kıyasla çok daha yüksek olduğu ifade ediliyor. Raporda dikkat çeken bir diğer bulgu ise tek kişilik hanehalkı içinde evli bireylerin sayısının yüksek oluşu. Türkiye genelinde evli olup yalnız yaşayan kişi sayısı 1 milyon 202 bin 986 olarak kaydedildi. Bu grubun ardından, 1 milyon 548 bin 414 kişiyle eşi ölmüş bireyler geliyor. Evli bireylerin ekonomik koşullar veya kariyer odaklı yaşam biçimleri nedeniyle ayrı evlerde yaşamayı tercih ettiği belirtiliyor. Bu eğilimin aile bağlarını zayıflatmanın yanı sıra doğurganlık oranlarını da olumsuz etkilediği ifade ediliyor.
