Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Halk Bilimi Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Pınar Fedakar’ın yürüttüğü Ödemiş İpek Böcekçiliği ve İpekli Dokuma Geleneği Örneği” projesi, TÜBİTAK tarafından desteklenmeye uygun bulundu
Küçük Menderes Havzasında geçmişi 14. yüzyıla dayanan ipek böceği yetiştiriciliği ve ipek dokumacılığı, son yıllarda eski dönemlerdeki gibi talep almasa çeşitli kuruluşların desteği, bölge üniversitelerinden akademisyenlerin hazırladıkları projeler ile yeniden canlanmaya başladı. Egeli Türkolog ve halk bilimci Doç. Dr. Pınar Fedakar’ın yürütücülüğünü yaptığı TÜBİTAK projesi ile Ödemiş’in tarihinde, kültürel ve ekonomik yaşamında önemli bir yeri bulunan ipek böcekçiliği ve ipekli dokuma geleneğini sahada araştırılıyor. Projede, Katip Çelebi Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Bülent Akın danışman ve yüksek lisans öğrencisi Aslı Zeynep Uzun ve TÜBİTAK BİÇABA programından Hayat Uyumlu, Esengül Avcı, Simay Burhanoğlu bursiyer olarak görev alıyor.
Farkındalık yaratmak için gerekli
Araştırma hakkında konuşan proje yürütücüsü Doç. Dr. Pınar Fedakar ve yüksek lisans öğrencisi Aslı Zeynep Uzun, kadınların geleneksel işlerini öne çıkarmak istediklerini belirterek, “İpek böcekçiliği denildiğinde tarihi yönden akla gelen yerlerden biri de Ödemiş’tir. Kadim bilgisi yüksek bir gelenek. Somut Olmayan Kültürel Miras çalışmaya çok uygun bir konu. Kadınların gelenek aktarımındaki rolünün tespitini yapmak için güzel bir alan olarak belirledik. O bölgede bir avuç kadının sürdürmeye çalıştığı geleneğe farkındalık yaratmak gerekli olduğunu düşünerek çalışamaya başladık. Kadınların geleneksel işlerle kalkınmasına katkı sağlamak ve ipekçi kadınların sürdürdüğü kadim bilgilerin ve uygulamaların kırsal kalkınma için bir model oluşturup oluşturamayacağını tespit etmek istedik. Proje için ipek böcekçiliğinin yapıldığı mevsimde Ödemiş’e gidip bir süre ipekçi kadınlarla yaşamak ve gerekli bilgileri derlemek gerekliydi”dedi
İpek böcekçiliği uzun bir kış uykusuna yattı
Hayata geçirilen projenin çıkış noktasından bahseden Doç. Dr. Pınar Fedakar ve yüksek lisans öğrencisi Aslı Zeynep Uzun, “Bir yerlerde bazıları ninelerinin ruhunu hala yaşatıyor. Gölcük, Zeytinlik Mahallesi yani eski adıyla Genev. Kadının da erkeğin de el ele verip her işi yaptığı, sokaklarında güler yüzün ve kısa selamın eksik olmadığı o yer. Burada 6 kadın birbirinin elinden tutuyor ve güzel işler yapıyor. Nazmiye Aynalı, Bedriye Eroğlu, Leyla Aynalı, Vesile Adabası, Miray Baştürk, Sezen Akkul isimli kadınlarımızın kendine has bir hikâyeleri var. Bu kadınlar böcekçilik geleneğinde buluştular ve kendilerine ‘İpekçi kadınlar’ diyorlar. Gölcük’te kadın dayanışmasını başlattılar, unutulmaya yüz tutmuş ipek böcekçiliği geleneğini derin uykudan uyandırdılar, en önemlisi de şu ki kendilerini ait hissettikleri yeri buldular. Bu kadınlar, ipek böcekçiliğini çocukken annelerinden gördü ve ipek böcekçiliği tatlı bir çocukluk anısı olarak zihinlerine kazındı. Sonra ne oldu? Fabrikalaşma, ipek fiyatlarının artması, köyden kente göç etme, pamuk vb. kumaşların rağbet görmesi gibi sebeplerle gelenek unutulmaya yüz tuttu. Kimse bir süre Gölcük’te sürdürmedi bu geleneği. Sanki ipek böcekçiliği uzun bir kış uykusuna yattı. Tarım Orman Bakanlığı ve Ödemiş Belediyesi ile gelenek yeniden canlandırıldı. Bir araya gelen kadınlar sayesinde bu gelenek 4-5 yıldır aralıksız sürüyor. İpekçi kadınlar ipek böceklerini çocukları gibi görüp seviyorlar. Gönülden bağlılar bu işe. İpek böcekçiliği geleneğini yıllardır herkes kendi evinde bireysel yaparken, ipekçi kadınlar ortaklaşa bir yerde yapıyorlar. Belediye tarafından tahsis edilmiş ve böceklerin yetiştirildiği alanda sadece böcek yetiştirilmiyor. Ayrıca kadınların sohbet edebildiği, derdini tasasını anlatabildiği, sıcacık çayını koyup kahkaha attığı bir yer. Bir sohbet yeri, adeta kültürün mayalandığı ve geleneğin güncellediği bir yer. KOZABİRLİK’ten ipekçi kadınlara 7 kutu böcek getirildi. Bursiyer öğrencimiz Aslı Zeynep Uzun haftada birkaç kez alana giderek bu kadınlarla yaşamaya başladı. Bir ay boyunca her sabah 6’da kalkılıp böcekler beslendi, günde 3-4 defa dut yaprağı toplamaya gidildi, böceklerin alt değişimi yapıldı. Sonra koza hasadı yapıldı. Ödemiş’te bir ay boyunca gerekli saha araştırmaları yapılarak toplanan bilgiler derlendi” dedi.
“Çeyiz sandığında pembezar oldu”
İpekböceği işini severek yaptıklarını belirten emekçi kadınlar “İpek böcekçiliği bizim çocukluğumuz! Çünkü Ödemiş’te tarih boyunca ipek böcekçiliği yapıldı. Yüzyıllardır böcek bir ay boyunca yetiştirildi ve ardından ördüğü kozalardaki ipler çekilerek dokundu. Bu ipler kâh damadın isteme mendili oldu, kâh bir bebeğin göyneği oldu, kâh gelinin çeyiz sandığında pembezar oldu. Yüzyıllardır böyle sürdü. Böcekler evin bir odasında yetiştirildi, odaya nazar değme korkusuyla kimse alınmadı, yılan bıçağı ve nazarlık asıldı. Ayrıca halk takvimi göz önünde tutuldu. Ayın yenisi-eskisi takip edildi, ülker bulanık değmesin diye dualar edildi, ipek böceklerinin gök gürültüsünden korkup ölmemeleri için müzik açıldı”diye konuştular.
