Ege Üniversitesi (EÜ) Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Esin Sipahi Kılıç’ın yürütücülüğünü yaptığı ‘VZ CVn Çift Sisteminin Zonklama Doğasının Araştırılması’ başlıklı proje, ‘TÜBİTAK 1002-B Destek Programı’ kapsamında desteklenmeye uygun bulundu. Projenin sonuçları, hibrit zonklayan yıldızlarda yeni türlerin belirlenmesi için örnek teşkil edici veriler ortaya koyacak.
Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Budak, “İnsanoğlunun varoluşundan bu yana her daim sırrını çözmeye yönelik çalışmalar gerçekleştirdiği uzay ve evren çalışmalarına üniversitemiz de katkı sunmaya devam ediyor. Prof. Dr. Esin Sipahi Kılıç’ın yürütücülüğünde gerçekleştirilen bu alana yönelik proje TÜBİTAK nezdinde kabul gördü” diye konuştu.
İnsanların tarih boyunca evrenin derinliklerini anlamaya çalıştıklarını ifade eden proje yürütücüsü Prof. Dr. Kılıç ise “İnsanlık, tarih boyunca gökyüzüne bakarak evrenin derinliklerinde neler olduğunu anlamaya çalışmıştır. Bu çabanın modern bilimdeki karşılığı olan astrofizik, evrenin yapısını, dinamiklerini ve kökenini anlamamızı sağlayan disiplinler arası bir bilim dalıdır. Astrofizikçiler yıldızları ve gökadaları inceleyerek evrenin temel yasalarını, geçmişini ve geleceğini anlamaya çalışır” dedi.
“Zonklayan yıldızlar, kozmik gök cisimleridir”
‘Zonklayan Yıldız’ kavramına açıklık getiren Prof. Dr. Kılıç, “Artık gökyüzündeki yıldızların yalnızca sabit ışık saçan dev gaz topları olmadığını biliyoruz. Zonklayan yıldızlar, evrenin derinliklerindeki sırları anlamamıza yardımcı olan büyüleyici kozmik gök cisimleridir. İç yapılarındaki dinamik süreçler nedeniyle düzenli olarak genişleyip büzülen ve bu sırada parlaklıkları değişen bu yıldızlar, astrofizikte kritik bir öneme sahip. Ayrıca bu yıldızlar, astrosismoloji adı verilen bilim dalının temelini oluşturur. Bu yıldızların çalışılması ile yıldızın içindeki yoğunluk, sıcaklık ve enerji taşınımı gibi fiziksel özellikler inceleniyor. Tıpkı bir depremin yerin iç yapısını anlamamızı sağlaması gibi, zonklayan yıldızların davranışları da onların iç yapıları hakkında bilgi veriyor. Bu tür yıldızların en çok çalışılan türü olan Sefeid değişenleri, evrenin genişliğini anlamamızda kilit rol oynuyor. Dönem-parlaklık ilişkisi olarak bilinen bir yöntem sayesinde, bu yıldızlar uzak gökadaların mesafelerini ölçmekte kullanılmaktadır” dedi.
“Evrenin tarihine ışık tutabiliyoruz”
Zonklayan yıldızların sadece uzaklık ölçeği olarak değil, aynı zamanda yıldızların yaşam döngüsünü anlamada da büyük bir öneme sahip olduğunu ifade eden Prof. Dr. Kılıç, “Yıldızların iç yapılarındaki değişimlerden, çekirdeklerinde gerçekleşen nükleer füzyon süreçlerine kadar birçok bilgi bu yıldızların incelenmesiyle elde edilir. Günümüzde, büyük teleskoplar ve hassas ölçüm cihazları sayesinde zonklayan yıldızları daha detaylı bir şekilde inceleyebiliyoruz. Bu sayede hem kendi gökadamızın hem de uzak gökadaların dinamiklerini daha iyi anlayarak evrenin tarihine ışık tutabiliyoruz. Zonklayan yıldızlar, tıpkı kozmik bir metronom gibi bize evrenin gizemlerini ritmik bir şekilde anlatır. Bilim insanları, bu yıldızların sunduğu bilgileri çözmeye devam ederken, evrenin sırlarına bir adım daha yaklaşır” diye konuştu.
“Projenin sonuçları yeni tür yıldızların belirlenmesi için önemli”
Gerçekleştirdikleri TÜBİTAK projesini anlatan Prof. Dr. Kılıç, “Bu proje çalışması ile az çalışılmış örten bir çift sistemin zonklayan bileşeninin özelliklerini ortaya koyarak yıldız iç yapısı ve hibrit zonklama gösteren yıldızlara ilişkin süreçlerin daha iyi anlaşılması için bir örnek kazandırılması hedeflendi. Özellikle hibrit zonklayan yıldızlar yıldız evrim modellerinin testi için önem arz ediyor ve gözlemsel özellikleri ortaya konulmuş olanların sayısı az. Bu çalışma kapsamında VZ CVn olarak isimlendirilen zonklayan yıldızın ışık ölçümü lisansüstü öğrencimiz Mehmet Geldi tarafından Ege Üniversitesi Gözlemevi’nde yapıldı ve ışık değişimi incelendi. Yapılan dönem analizi çalışmalarında yıldızın hibrit zonklama özelliği gösterdiği görülmüş ve bu durumun araştırılması için çalışma konusu TÜBİTAK 1002-B projesi olarak sunuldu. Projenin sonuçları hibrit zonklayan yıldızlarda yeni türlerin belirlenmesi için önemlidir çünkü hibrit zonklayan yıldızlarda sürdürülen mekanizmaların çalışılması, temel fiziksel özelliklerin birbirini nasıl etkilediğinin ortaya konulması açısından önemli. Bu çalışmanın bulguları bu alanda çalışan bilim insanlarına yeni bir örnek olması açısından önemli” dedi. Yürütücülüğünü Prof. Dr. Kılıç’ın yaptığı projede araştırmacı olarak Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Lisansüstü Öğrencisi Mehmet Geldi yer alıyor.
