Hollanda merkezli ASML, çipleri mümkün kılan makineleri üretebilen tek şirket olma özelliği taşıyor
Naz Tükel
Yapay zekâ çağında herkesin ağzında benzer isimler var: Nvidia, Intel, OpenAI, Apple… Ancak bu teknolojilerin gerçek mimarına pek az kişi dikkat kesiliyor. Oysa dünya üzerindeki tüm ileri seviye yapay zekâ çiplerinin ardında tek bir şirket yatıyor: Hollanda merkezli ASML. Bu şirket çip üretmiyor, fakat çipleri mümkün kılan makineleri üretebilen tek şirket olmayı başarıyor.
ASML’nin geliştirdiği EUV (Extreme Ultraviolet Lithography) makineleri, silikon üzerine milyarlarca transistörü yerleştirmek için gereken olağanüstü hassasiyeti sağlıyor. Işığı kullanarak virüsten daha küçük desenler çizebilen bu teknoloji, modern yapay zekâ donanımının temelini oluşturuyor. Her biri yaklaşık 150-380 milyon dolara mal olan bu dev makineler 180 ton ağırlığında ve taşınması için üç ayrı Boeing 747 uçağı gerekiyor. Üstelik ASML yılda yalnızca 50 adet üretebiliyor. Ne ABD ne Çin ne de başka bir ülke bu teknolojiyi bire bir kopyalayabilmiş değil.
Her biri 100 binden fazla parçadan oluşan bu sistemler, 5 binden fazla küresel tedarikçinin iş birliğiyle bir araya getiriliyor. İçlerindeki aynalar öylesine hassas ki, eğer ABD büyüklüğünde olsaydı yüzeydeki en büyük tümsek yalnızca 1 mm olurdu. Bu, mühendislikten öte adeta bir teknoloji sihri. ASML’yi eşsiz kılan da bu: Ürettiği makinenin muadili yok ve öngörülebilir gelecekte de olması mümkün görünmüyor.
Şirket 1984 yılında Philips’in bir yan kuruluşu olarak kurulduğunda kimse onun bu noktaya geleceğine inanmadı. Uzun süre medyanın ve yatırımcıların ilgisinden uzaktı. Hatta neredeyse iflasın eşiğine geldi. Ancak ASML, ses çıkarmadan geliştirmeye devam etti. Sektör büyürken o, sessizce geleceği inşa etti. Diğerleri gündemi kovalarken ASML tek bir şeye odaklandı: “Çipler daha küçük, daha hızlı ve daha karmaşık olacak. Hazır olan yalnızca biz olacağız.”
ASML bugün yaklaşık 400 milyar dolarlık piyasa değerine sahip, reklam yapmayan, basına çıkmayan ama dünyanın en güçlü teknoloji şirketlerinin kapısında sıraya girdiği bir yapı. Nvidia’dan Apple’a, TSMC’den OpenAI’ye kadar herkes ona bağımlı. 2019 yılında ABD’nin Hollanda hükümetine yaptığı baskıyla ASML’nin Çin’e satış yapması engellendi. Çin kendi versiyonunu geliştirmeye çalıştı ama hâlâ ciddi şekilde geride.
