Sonbahar geldi, geçiyor. Yaprakların sararması ve dökülmesi ile bitkilerin özsuyu da artık aşağı doğru çekilmekte demektir. Bütün bunları, bitkileri budama zamanının geldiğini hatırlatmak için söyledik. Lavanta ve ölmez otu dünyasına girmeden hemen bir Ay takvimine bakalım isterseniz.
Ay takvimi izleyicileri çok önemsemeseler de 5 Aralık tarihi, romantik bahçıvanlara dolunay görüleceği için ilgi çekici olabilir. Bundan önce, 4 Aralık 2025 Ay’ın Dünyamıza en yakın olduğu tarihtir. 11 Aralık Ay düğümü; 17 Aralık ise Ayın Dünyamıza en uzak olduğu gün olduğu için, Aralık ayının bu 3 günü tarımsal faaliyetlerde bulunmuyoruz.
Bunun yanında 5 Aralık gününe kadar çıkan Ay; 6 ile 19 Aralık arası inen Ay günleridir. Doğal olarak 20 Aralık 31 Aralık arasında tekrar çıkan Ay sürecidir. Geçen ay bazı yanlış anlaşılmalar oldu. İnen Ay dönemi budama ve toprak işlenmesi için uygundur.
Ay takvimi, inen Ay, budama dedik. Doğal olarak sıra bu haftanın konusuna geldi. Daha önce lavantaların budamasından defalarca ufak ufak bahsetmiştik. Lavanta deyince Latince adları, aile adını, taksonomiyi falan bir tarafa bırakın. Bilim güzel ama bitkilerden arada akılda kalacak hoş şekilde de bahsetmemiz lazım. Mavi gri renkli, elinize sürünce bir devir Osmanlıca’da kullanıldığı şekilde rahiyası, diğer deyişle güzel kokusu odalara yayılan ıtır, adaçayı, biberiye, lavanta, lavantin (kim uydurduysa bu ismi bilemiyoruz), ölmez otu (altın otu) hatta fesleğen bu gruba girer.
Adını unuttuğumuz bir yazar, fesleğen küçük çocuk başı gibi okşanır demişti. Biberiye, adaçayı lavanta ise kedi kuyruğu gibi sıvazlanırsa elinizde ikincil ürünler olan uçucu yağlar sıvanır ve arkasından misler gibi bir koku yanınıza kar kalır. Itırı ise ya yaprağını kırıp 2 elinizin arasında para sayar gibi buruşturacaksınız ya da iki elinizle bir bebeği belinden tutup havaya kaldırır gibi yukarı doğru sıvazlayacaksınız.
Yukarıda yazdığımız bitkiler genel olarak çabuk yaşlanan ve gençleşme olanakları olmayan bitkilerdir. Nedenine gelirseniz genel olarak yaşlı odunsu dallardan, yeşillenme olanakları pek bulunmaz. Burada aklımızda kalması gereken şudur. Bitkinin gençleştirilmesi olanaksız olduğu için bütün amacımız yaşlanmanın geciktirilmesi olmalıdır.
Sözü geçmiş olan baharlı bitkilerden lavanta ve ölmez otu (Helichrysum italicum) aralarında en hızlı yaşlanan ve odunsu dallardan neredeyse hiçbir zaman tomurcuk vermeyenlerdendir. İşte bu bitkiler budanırken, öncelikle en altta bulunan sağlıklı 2 yaprağın üstünden budamanızı tavsiye ediyoruz.
Aslında en alttaki yaprağın bir üstünden budanabilse de güvenlik tedbiri olarak 2.’sinden budamanızı tavsiye ediyoruz. Bu 2 bitki de, kubbe şeklinde içe doğru konkav ya da içbükey olarak budanmalıdır. Diğer önemli kısım ise çiçekler kurumadan diğer deyişle tohuma kaçmadan diplerinden kesilmesi bitkileri yormamak açısından uygundur.
Ölmez otu, lavanta gibi sonbaharda hafifçe kubbe şekline getirilerek budanır. Bu budamanın Kasım ayı sonunda yapılması daha uygundur. Daha önce yapılan budamalarda büyüme nedeniyle Kasım ayında tekrar budama gerekecektir. Asıl budama ilkbaharın ilk günlerinde Mart sonunda yapılmalıdır.
Bu sırada dalların %30’u ile %50’si kısaltılmalı, ölü dallar diplerinden kesilmelidir. Söylediğimiz uzunlukta budamalar ile bitkinin boyu ister istemez büyüyeceği, ve uzamaları ve dipten dalların kelleşmelerini pek önleyemeyeceğimiz için lavantaları da, ölmez otunu da belirli aralıklarla yenileri ile değiştirmek gerekecektir.
Bu hafta pek net olmasa da Esra Daver’in Endonezya’dan yolladığı “Calotropis gigantea” fotoğraflarını sizinle paylaşıyoruz. İkinci olarak bizim çizdiğimiz ölmez otu budamasını göreceksiniz. Arkasından Fadime hocamız bir sonbahar görüntüsü yollamış. Sanki Aralık ayının gelişini yüzümüze çarpıyor. Son fotoğraf ise Vecdi Türk’ten sarı-kırmızı bir “canna” (tespih çiçeği). Kannanın o kadar çok hibridi varki…. Ama benekleri ile biz “Berlin Panteri Turgay Abi” adını uygun gördük. Son 2 fotoğrafı gazetemizde de göreceksiniz. Geçen hafta teyzemizi kaybettik. Çeşitli yollardan bize başsağlığı dileyenlere teşekkür ediyoruz.
Keyifli Bahçeler…
