Bitkilerde de diğer canlılarda olduğu gibi, “embriyonun” ya da yemişin oluşması için genellikle döllenmenin meydana gelmesi gerekir. Doğada bir kaç tane bu genel yoldan sapan durumlar varsa da, bunlara ileride değinmeye çalışacağız. Tozlaşma hatta döllenmeden söz edince, aslında bitki tozlarının diğer deyişle polenlerin genellikle çiçeğin ortasındaki dişi organ üzerine gelmesinden söz ediyoruz. Polenin dişi organ ya da uzuvların üzerine konması döllenme işlemini başlatır. İşte bütün bitkilerin çoğalması, insanların beslenebilmesinin altın anahtarı budur.
Elma, armut,erik, kiraz gibi ağaçlar çoğunlukla döllenebilmeleri için başka bir cinse daha doğrusu kültivara gereksinim duyarlar. Bu gibi bitkiler, otosteril ya da öztürkçe söylersek özlerine duyarsızdır. Örneğin bahçenizde bir elmanız varsa, en fazla 30 metre uzaklıkta başka bir cins elmanın hatta tarımdan para kazananlar için iki değişik elmanın olması gerekiyor. Yalnız hemen belirtelim. Süs bahçelerinin çok olduğu bir yerdeyseniz, yakın çevrede bir süs elması varsa, süs elmaları da elma ağacınızın döllenmesini sağlar. Unutmayalım ki, şimdiye kadar 60’a yakın çiçek elması cinsi tanımlanmıştır. Elma ile birbirlerine çok yakın bitkiler olmalarına rağmen armut için ise başka bir cins armut gerekir.
Eriklerde durum çok az değişiklik gösteriyor. Avrupa eriği cinsleri (Prunus domestica) sadece Prunus domestica cinslerini dölleyebilmektedirler. Aynı şekilde Japon cinsleri de (Prunus salinica) sadece Japon cinslerinii dölleyebilirler. Buna karşılık Amerikan cinsleri (Prunus nigra ve americana) Amerikan cinslerini dölleyebildikleri gibi, bazı cinsleri Japon ve Avrupa kaynaklı olanları da dölleyebilirler. Anlayacağınız gibi her dururmda bir ziraatçıdan düşüncesini almanız gerekecektir. Diğer bir prunus cinsi olan kirazlar için de durum az çok değişik. Vişneler sadece vişneleri; kirazlar sadece kirazları dölleyebilirler.
Genel olarak bitkilere baktığımız zaman domates gibi bitkilerin kendi polenleri ile döllendiklerini görürüz. Domatesler döllenmek için arı gibi böceklere gereksinim duydukları gibi, rüzgar yardımı ile de tozlaşma oluşabilmektedir..Pekiyi, başka bir domatesin polenleri gelip de sizin domateslerin dişi organlarının üzerine oturursa ne olur? Hemen söyleyelim, hiçbir şey. Siz fidenizi aldığınız yerin söylediği domatesi yersiniz, ancak tohumları saklar da seneye ekerseniz tohumlardan ne çıkacağını kestirebilmek gerçekten zor olur.
Bazı bitkilerde ise, aynı cins aynı kültivar olsalar bile, erkek ve dişi bitkiler ayrı ayrı olabiliyor. Kivi sarmaşıklarını buna örnek olarak verebiliriz. 3 dişi kivi fidanı 1 erkek fidanı ile beraber ekilmelidir. Bu oranı 8 dişi, 1 erkek oranına kadar çıkartan tarımcılar vardır. Anlayacağınız tam bir harem oluşturma durumu söz konusu. Aynı biçimde dişi çobanpüskülü bitkisi de, kırmızı güzel yemişlerini oluşturabilmeleri için erkek bireylerle beraber dikilmeleri gerekir.
Bir de kabakgiller ailesinin fertleri olan balkabağı, salatalık, hıyar, kavun gibi bitkilere bir göz atalım. Söz konusu bitkiler, aynı birey üzerinde hem dişi hem erkek çiçekler barındırırlar. Burada keşke dişi çiçekleri arttırmanın bir yolu olsa diyelim. Yalnız şu anki bilgilerimiz dahilinde konuyu dağıtmamak için hemen belirtelim ki, erkek ve dişi çiçekler birbirlerine çok yakın bile olsalar, yemiş elde etmek için hafif rüzgarlara ve arı gibi böcek sınıfından canlılara ihtiyacımız var.
Hava çok sıcaksa, çok soğuksa, çok yağmurluysa, bölgenizde çok fazla böcekkıran ilaçlar kullanılıyorsa, elinize bir suluboya fırçası alın ve bitkileriniz tozlaştırmaya geç kalmadan başlayın. Havanın çok kuru olması polenlerin yapışkanlığını azaltacağından polenlerin dişi organın üzerinde durması zorlaşabilir.
Haftaya, bellekleri zorlayan tozlaştırma maceralarına devam edeceğiz.
Bu hafta da döndük dolaştık çorbada tuzu olanlara tekrar geldik. İnternet gazetemizde Süheyla Kılavuz’dan bir sakız kabağı çiçeği; Fadime Can hocamızdan ise kabaklarını görüyoruz. Bunların yanında da Serpil Üçok Kanada’dan Japon kızılcığı (Cornus kouza) çiçeklerini, Dr. Evren Altınel ise yetiştirdiği kırmızı Frenk üzümlerini bizimle paylaşmış. Hepsine teşekkür ediyoruz.
Keyifli Bahçeler…..
