Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan 2024 yılı Eylül ayı bütçe rakamlarına göre, bütçe 100,464 milyar lira açık verdi ve toplam ilk dokuz ayın açığı Ağustos sonunda 973,554 milyar lira iken Eylül sonunda 1.074,018 milyara yükseldi. Eylül ayı gelirleri 831,6 milyar, giderleri ise 932,1 milyar olarak gerçekleşti. Gelirlerin %88,1’i 732,244 milyar lira olarak vergi gelirlerinden oluşurken faiz dışı giderler 783,390 milyar, faiz giderleri de 148,678 milyar lira oldu. Geçen yıl Eylül ayı faiz giderleri 70,764 milyar lira idi.
İlk dokuz ayda bütçe giderleri %81,1 artarken gelirlerinin %76,9 arttığı dikkat çekiyor. Faiz giderleri geçen yıla göre %93,8 artarak 470,8 milyardan 912,7 milyara yükselmiş bulunuyor. 2024 yılı bütçesinde toplam faiz giderleri 646,1 milyar’dan 1.254 milyara %94 oranında artacak şekilde programlanmış durumda. Bu da yaklaşık aylık 100 milyar lira faiz gideri anlamına geliyor. Eylül ayı itibarıyla ilk dokuz ayda gerçekleşen toplam açık 1.074,018 milyar olurken, ortalama aylık açık 119 milyar lira olarak gerçekleşmiş durumda.
2024 yılının Ocak-Eylül dönemi giderlerinin iki büyük kalemini %66,31 ile personel giderleri ve cari transferler oluşturuyor. Personel giderleri %108,84 artarak 960,9 milyardan 2.006.7 milyara yükselerek giderlerin %28,03’ünü; cari transferler ise %68,74 artarak 1.624 milyardan 2.740,3 milyara yükselerek toplam giderlerin %38,28’ini oluşturdu. Giderler içinde faiz giderlerinin payı da %12,75 seviyesinde.
Bütçenin toplamda %76,88 oranında artan gelirleri içinde vergi gelirleri %72,17 artarak 2.982 milyardan 5.134 milyara yükselirken, toplam gelirlerin %84,38’ini oluşturdu. Geçen yıl bu oran %86,5 idi.
Aşağıdaki tabloda 2023 ve 2024 yıllarına ait Ocak – Eylül ayları bütçe kalemlerindeki gerçekleşmeler ve artış oranları yer alıyor.
2023-2024 OCAK-EYLÜL BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ
| (milyon) TL | 2023 | 2024 | Artış |
|---|---|---|---|
| Bütçe Giderleri | 3.952.585 | 7.158.637 | 81,11% |
| Faiz Hariç Giderler | 3.481.721 | 6.245.951 | 79,39% |
| Personel Giderleri | 960.890 | 2.006.736 | 108,84% |
| SGK Devlet Primi | 137.015 | 246.567 | 79,96% |
| Mal ve Hizmet Alımları | 273.997 | 454.468 | 65,87% |
| Cari Transferler | 1.624.005 | 2.740.330 | 68,74% |
| Sermaye Giderleri | 236.349 | 532.861 | 125,46% |
| Sermaye Transferleri | 133.771 | 52.485 | -60,76% |
| Borç Verme | 115.695 | 212.504 | 83,68% |
| Faiz Giderleri | 470.864 | 912.686 | 93,83% |
| Bütçe Gelirleri | 3.439.983 | 6.084.619 | 76,88% |
| Genel Bütçe Gelirleri | 3.365.151 | 5.927.488 | 76,14% |
| Vergi Gelirleri | 2.982.035 | 5.134.059 | 72,17% |
| Teşeb. ve Mülkiyet Geliri | 102.642 | 98.832 | -3,71% |
| Özel Gelirler Bağışlar | 20.534 | 108.169 | 426,78% |
| Faizler, Paylar ve Cezalar | 245.977 | 563.498 | 129,09% |
| Sermaye Gelirleri | 9.066 | 14.342 | 58,20% |
| Alacaklardan Tahsilat | 4.898 | 8.588 | 75,34% |
| Özel Bütçeli İd. Gelirleri | 55.595 | 123.036 | 121,31% |
| Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Gelirleri | 19.237 | 34.095 | 77,23% |
| Bütçe Dengesi | -512.602 | -1.074.018 | 109,52% |
| Faiz Dışı Denge | -41.738 | -161.332 | 286,53% |
- Yukarıdaki tablodaki cari transferlerin alt kalemlerine baktığımız zaman 2.740,3 milyar liralık giderin 272 milyar lirası görevlendirme gideri ve bu rakamın 170,8 milyar lirası da KİT görevlendirme giderleri;
- 721 milyardan %79,22 artarak 1.293 milyar liraya çıkan hazine yardımları, – ki bu son rakamın içinde 456,3 milyar lira devlet sosyal güvenlik katkısı ve 36,6 milyar lira da sosyal güvenlik açığı finansmanı yer alıyor. Sosyal güvenlik açığı finansmanı 2024 yılı için 385,6 milyar olarak öngörülmüş bulunuyor.
- 195,5 milyar lira SSK 5 puan indirimi giderleri; 77,6 milyar lira da emeklilere ek ödeme bulunuyor.
- Tarımsal destekleme ödemelerinin de %57,17 artarak 45,6 milyardan 71,7 milyara yükselmiş olması artış oranıının azlığı nedeniyle dikkat çekiyor.
- Hane halkına yapılan diğer transferler %26,66 azalmış durumda. Bu gider 170,7 milyardan 125,2 milyara gerilemiş bulunuyor.
- Sermaye giderleri %125,48 artarak 236,3 milyardan 532,8 milyara, borç verme işlemleri %83,7 artarak 115,7 milyardan 212.5 milyara yükselmiş durumda. Bu kalemde KİT sermayesinin 87,8 milyardan 158,2 milyara yükselmiş olması bu artışın başlıca nedeni olarak gözüküyor.
- Gelir kalemlerine baktığımızda birinci sırada 462,4 milyardan %119,85 artarak 1.016,6 milyara yükselen Gelir Vergisi,
- İkinci sırada %63,34 artarak 611,5 milyardan 998,8 milyara yükselen Özel Tüketim Vergisi;
- Üçüncü sırada %50,75 artarak 643,9 milyardan 970,6 milyara yükselen İthalde alınan Katma Değer Vergisi;
- Dördüncü sırada da %107,57 artarak 458 milyardan 950,1 milyara yükselen Merkezi Yönetim Dışı Vergi Gelirleri yer alıyor.
- Dahilde Alınan Katma DeğerVergisi de 341,3 milyardan %103 artışla 693,7 milyara yükselmiş bulunuyor.
- Özel Tüketim vergisi alt kalemlerinde motorlu taşıtlardan alınan ÖTV %17,58 artarak 297,5 milyardan 349,7 milyara; petrol ve doğalgaz ürünlerinden alınan ÖTV %175,9 artarak 102,6 milyardan 283 milyara; alkollü içeceklerden alınan ÖTV %56,37 artarak 47,2 milyardan 73,8 milyara; tütün mamullerinden alınan ÖTV %83,75 artarak 120,2 milyardan 220,8 milyara; dayanıklı tüketim ve diğer mallardan alınan ÖTV de %66,08 artarak 37,8 milyardan 62,7 milyara yükselmiş durumda.
