Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan 2023 yılı Ocak-Ekim ayları bütçe rakamlarına göre, yılın ilk on ayında Temmuz ve Ağustos aylarında verilen fazladan sonra 383,384 milyara inen bütçe açığı, Eylül ayındaki 129,217 milyar açığın üzerine Ekim ayında da 95,461 milyar liralık açık nedeniyle yükseldi ve 608,063 milyar liraya çıktı. 2022’nin aynı döneminde 128,754 milyar lira açık bulunmaktaydı. 2023 yılı için faiz dışı açık, yeni ek bütçe hariç 659,4 milyar lira olarak bütçelenmiş bulunuyor.
İlk on ayda açık bütçede öngörülenin %92’sine ulaşmış durumda. Bu gelişmenin arkasında bütçe giderlerinin bir yıl önceye göre %94,22 artarak 2.328,2 milyardan 4.521,8 milyara çıkması, buna mukabil gelirlerin de sadece %77,94 artarak 2.199,4 milyardan 3.913,7 milyara yükselmesi yatıyor.
İlk on ayda gider bütçesinin iki büyük kalemini %64,65 ile personel giderleri ve cari transferler oluşturuyor. Personel giderleri %117,48 artarak 504,2 milyardan 1.096,5 milyara yükselerek giderlerin %24,25’ini, cari transferler ise %96,10 artarak 931,5 milyardan 1.826,7 milyara yükselerek toplam giderlerin %40,40’ını oluşturdu. Faiz giderleri ise %100,43 oranında artarak 2022’de 268,3 milyar iken bu yıl ilk 10 ayda 537,7 milyar lira olarak gerçekleşti.
Bütçenin toplamda %77,94 oranında artan gelirleri içinde vergi gelirleri %85,35 artarak 1.829,8 milyardan 3.391,5 milyara yükselirken, toplam gelirlerin %86,55’ini oluşturdu. Yüzde 94,22 artan giderlere karşılık gelirlerin %77,94 artması açığın temel nedeni olarak gözüküyor.
Aşağıdaki tabloda 2022 ve 2023 yıllarına ait Ocak – Ekim ayı bütçe kalemlerindeki gerçekleşmeler ve artış oranları yer alıyor.
2022-2023 OCAK – EKİM BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ
| (milyon) TL | 2022 | 2023 | Artış |
|---|---|---|---|
| Bütçe Giderleri | 2.328.176 | 4.521.796 | 94,22% |
| Faiz Hariç Giderler | 2.059.921 | 3.984.122 | 93,41% |
| Personel Giderleri | 504.187 | 1.096.489 | 117,48% |
| SGK Devlet Primi | 78.551 | 153.574 | 95,51% |
| Mal ve Hizmet Alımları | 177.822 | 322.368 | 81,29% |
| Cari Transferler | 931.540 | 1.826.752 | 96,10% |
| Sermaye Giderleri | 153.178 | 296.487 | 93,56% |
| Sermaye Transferleri | 26.553 | 162.778 | 513,02% |
| Borç Verme | 188.088 | 125.675 | -33,18% |
| Faiz Giderleri | 268.255 | 537.674 | 100,43% |
| Bütçe Gelirleri | 2.199.422 | 3.913.733 | 77,94% |
| Genel Bütçe Gelirleri | 2.152.037 | 3.828.871 | 77,92% |
| Vergi Gelirleri | 1.829.771 | 3.391.461 | 85,35% |
| Teşeb. ve Mülkiyet Geliri | 96.361 | 107.812 | 11,88% |
| Özel Gelirler Bağışlar | 26.675 | 23.302 | -12,64% |
| Faizler, Paylar ve Cezalar | 187.664 | 290.814 | 54,97% |
| Sermaye Gelirleri | 9.828 | 9.985 | 1,60% |
| Alacaklardan Tahsilat | 1.738 | 5.496 | 216,24% |
| Özel Bütçeli İd. Gelirleri | 36.439 | 63.925 | 75,43% |
| Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Gelirleri | 10.946 | 20.937 | 91,28% |
| Bütçe Dengesi | -128.754 | -608.063 | 372,27% |
| Faiz Dışı Denge | 139.501 | -70.389 | -150,46% |
– Yukarıdaki tablodaki cari transferlerin alt kalemlerine baktığımız zaman 1.826,7 milyar liralık giderin 198,5 milyar lirası görevlendirme gideri ve bu rakamın 138,5 milyar lirası da KİT görevlendirme giderleri;
– 374,3 milyardan %114 artarak 804,2 milyar liraya çıkan hazine yardımları, – ki bu son rakamın içinde 260,7 milyar lira devlet sosyal güvenlik katkısı ve 54,2 milyar lira da sosyal güvenlik açığı finansmanı yer alıyor
– 64,8 milyar lira SSK 5 puan indirimi giderleri, 48,3 milyar lira emeklilere ek ödeme yer alıyor.
– Tarımsal destekleme ödemelerinin de %43,43 artarak 33,6 milyardan 48,1 milyara yükselmiş olması dikkat çekiyor.
– Hane halkına yapılan diğer transferler %31,2 artarak 147,8 milyardan 193,9 milyara; Sermaye giderleri %93,5 artarak 153,2 milyardan 296,5 milyara yükselirken, borç verme işlemleri 188,1 milyardan 125,7 milyara gerilemiş bulunuyor. Bu kalemde KİT sermayesinin 160 milyardan 96 milyara inmesi olması bu gerilemenin başlıca nedeni olarak gözüküyor.
– Gelir kalemlerine baktığımızda birinci sırada 467,5 milyardan %59,76 artarak 746,9 milyara yükselen ithalde alınan Katma Değer Vergisi,
– İkinci sırada 321,1 milyardan 708,9 milyara yükselen Özel Tüketim Vergisi;
– Üçüncü sırada %52,78 artarak 274,5 milyardan 534,6 milyara yükselen Gelir Vergisi;
– Dördüncü sırada da %33,2 artarak 375,7 milyardan 500,4 milyara yükselen Kurumlar Vergisi yer alıyor.
– Özel Tüketim vergisi alt kalemlerinde motorlu taşıtlardan alınan ÖTV 117,9 milyardan 337,1 milyara, petrol ve doğalgaz ürünlerinden alınan ÖTV 63,4 milyardan 126,2 milyara; alkollü içeceklerden alınan ÖTV 34,9 milyardan 55,5 milyara; tütün mamullerinden alınan ÖTV 80,5 milyardan 138,1 milyara, dayanıklı tüketim ve diğer mallardan alınan ÖTV de 20,9 milyardan 44,9 milyara yükselmiş durumda.
– Gelirlerin %86,66’sı Vergi Gelirleri; Gelir ve Kazanç Üzerinden Alınan Vergiler (%30,52), Dahilde Alınan Mal Ve Hizmet Vergileri (%37,16) ve Uluslararası Ticaret Ve Muamelelerden Alınan (%25,44) Vergilerden oluşuyor.
