24-26 Haziran tarihleri arasında Hollanda’nın La Hey kentinde gerçekleşmekte olan NATO zirvesi sona ermeden en önemli konuda 32 üyenin İspanya hariç savunma harcamalarında hedefin arttırılması konusunda anlaştıkları örgütün Genel Sekreteri Rutte tarafından açıkladı. Hedef, NATO üyelerinin, Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’nın (GSYH) – %5’ini temel savunma ile savunma ve güvenlikle ilgili yatırımlara harcamaları gerektiği konusunda anlaşmaları kesin olmasa da büyük olasılıkla kabul edilecek.
Bu artış, 2014 yılında Galler’deki ittifak zirvesinde onaylanan mevcut %2’lik hedefe kıyasla oldukça büyük bir artış anlamına geliyor. Ancak yeni hedef farklı bir şekilde ölçülecek.
NATO üyelerinden, GSYH’lerinin %3,5’ini asker ve silah gibi temel savunma harcamalarına ayırmaları beklenecek – bu kalemler eski %2’lik hedefin kapsadığı alanlara denk geliyor.
Ayrıca, GSYH’lerinin %1,5’ini daha geniş savunma ve güvenlikle ilgili yatırımlara – örneğin askeri araçların kullanımı için yolların, köprülerin ve limanların uyarlanması, siber güvenlik ve enerji boru hatlarının korunması – harcamaları beklenecek.
Yüzde 150’lik artış ne anlama geliyor?
Birçok ülke için bu artış oldukça fazla. NATO’nun 32 üyesinden 22’si geçen yıl GSYH’sinin %2’si veya daha fazlasını savunmaya harcadı. NATO tahminlerine göre, üyeler geçen yıl toplamda GSYH’lerinin %2,61’ini savunmaya ayırdı. Ancak bu ortalama, üyeler arasındaki büyük harcama farklarını gizliyor.
Örneğin Polonya, GSYH’sinin %4’ünden fazlasını savunmaya harcayarak en çok harcayan ülke oldu. Öte yandan, İspanya %1,3’ten az harcama yaptı.
Hedefe ne zaman ulaşılacak
Savunmna harcaması artış hedefinin 2035 yılına kadar karşılanması bekleniyor. Bu hedefler 2029’da gözden geçirilecek ve tekrar yenilenebilecek.
Artışın parasal büyüklüğü ne olabilir?
Tam olarak ne kadar ekstra harcama yapılması gerekeceğini söylemek zor, çünkü bu, önümüzdeki yıllarda ekonomilerin büyüklüğüne bağlı olacak. Ayrıca, NATO şu anda yeni ve daha geniş savunma ve güvenlik yatırımları kategorisindeki harcamaları ölçmüyor – bu yüzden kıyaslama yapacak mevcut bir temel yok.
Ancak NATO ülkeleri 2024 yılında temel savunmaya 1,3 trilyon dolardan fazla harcama yaptı – bu, sabit 2021 fiyatlarıyla on yıl öncesine kıyasla yaklaşık 1 trilyon dolardı. Eğer geçen yıl tüm NATO ülkeleri GSYH’lerinin %3,5’ini savunmaya harcamış olsaydı, bu yaklaşık 1,75 trilyon dolar olurdu.
Bu nedenle, yeni hedeflere ulaşmak, mevcut harcamalara kıyasla yılda yüz milyarlarca dolar daha fazla harcama anlamına gelebilir.
Savunma harcamalarını arttırmanın temel nedeni.
Rusya’nın Ukrayna’daki savaşının devam etmesi, gelecekteki olası Rusya tehdidi ve ABD’nin baskısı, birçok Avrupa başkentini savunmaya yatırım yapmaya ve önümüzdeki yıllarda bu yatırımı daha da artırmaya itti. NATO Genel Sekreteri Mark Rutte bu ay başında, “Rusya beş yıl içinde NATO’ya karşı askeri güç kullanmaya hazır olabilir,” dedi.
Avrupa aynı zamanda, Başkan Donald Trump yönetimindeki ABD’nin Avrupa’daki bazı asker ve kabiliyetlerini çekebileceği ihtimaline karşı da hazırlanıyor.ABD Savunma Bakanı Pete Hegseth, bu ayın başlarında, “Amerika her yerde, her zaman olamaz, olmamalı da,” dedi.
Yeni kaynaklar nereye harcanacak?
NATO bu ay, üyelerinin sahip olması gereken birlik türleri, askeri birlikler, silahlar ve ekipmanlar gibi yeni kabiliyet hedeflerini onayladı. Bu hedefler gizli tutuluyor, ancak Rutte onay sonrası yaptığı açıklamada, ittifakın “hava savunması, savaş uçakları, tanklar, insansız hava araçları, personel, lojistik ve çok daha fazlasına” yatırım yapması gerektiğini söyledi.
Herkes bu planı destekliyor mu?
Tam olarak değil. İspanya Başbakanı Pedro Sanchez, ülkesinin sadece GSYH’nin %2,1’i ile askeri kabiliyet hedeflerini karşılayabileceğini söylüyor.
Hükümeti, yeni harcama hedefini içeren taslak zirve bildirgesini onayladı, ancak bu kadar harcama yapmayı planlamadığını açıkça belirtti. NATO yetkilileri, Sanchez’in bu hedeften muaf olmadığını ve harcamaları izleneceğini; askeri hedefleri karşılayacak seviyede yatırım yapılmazsa, bunun iyileştirilmesi gerekeceğini söylüyor. Hedeflere imza atan bazı ülkelerin de bu hedeflere ulaşamayabileceği, diplomatlar ve analistler tarafından bekleniyor. Ancak kamuoyuna açık şekilde, hedeflere bağlılıklarını sürdürüyorlar.
Para nereden gelecek?
Her NATO ülkesi, savunmaya daha fazla yatırım yapmak için parayı nereden bulacağına ve nasıl tahsis edeceğine kendisi karar verecek. Avrupa Birliği, başkentlerin savunma harcamalarını artırmalarını kolaylaştırmak için bazı adımlar attı. AB, üyelerin dört yıl boyunca GSYH’nin %1,5’i oranında savunma harcaması yapmalarına izin veriyor – bu durum, normalde bütçe açığı GSYH’nin %3’ünü aştığında uygulanan yaptırımların devreye girmesini engelliyor.
Geçtiğimiz ay AB bakanları, ortak savunma projeleri için Avrupa ülkelerine kredi vermek amacıyla ortak AB borçlanması yoluyla 150 milyar euroluk bir silah fonu kurulmasını da onayladı. Bazı Avrupa ülkeleri, bu savunma harcamaları için kredi yerine hibe sağlanması amacıyla ortak AB borçlanmasını savunuyor. Ancak Almanya ve Hollanda gibi mali açıdan muhafazakâr ülkeler bu öneriye direnç gösteriyor.
NATO ve Rusya mukayesesi
NATO müttefikleri, ekonomik üretimlerinin Rusya’ya kıyasla çok daha küçük bir kısmını savunmaya ayırıyor, ancak toplamda Rusya’dan çok daha fazla harcama yapıyorlar. Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’ne (SIPRI) göre, Rusya’nın askeri harcamaları 2024 yılında %38 artarak 149 milyar dolara ulaştı ve GSYH’sinin %7,1’ine denk geldi.
Dünyanın ikinci en büyük askeri harcama yapan ülkesi olan Çin ise, geçen yıl GSYH’sinin tahmini %1,7’sini askeri harcamalara ayırdı. NATO ülkelerinde savunma genellikle ulusal bütçelerin küçük bir kısmını oluşturuyor. SIPRI verilerine göre, 2023 yılında askeri harcamalar İtalya’da kamu harcamalarının %3,2’sini, Fransa’da %3,6’sını ve Polonya’da %8,5’ini oluşturdu. Aynı yıl Rusya’da askeri harcamalar, kamu harcamalarının neredeyse %19’unu oluşturdu.
Yazı Reuters’in Lili Bayer ve Andrew Gray | Editör: Mark Heinrich tarafından yayınlanmış olan haberinden alınmıştır.
